O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

10.2.3. Birja a’zolarini savdolarga qo‘yish tartibi
Birja a’zolari savdolarga kirish huquqini olish uchun birjaga 
quyidagi hujjatlarni taqdim etadilar:
a) birja a’zosi nomidan treyderlarga qimmatli qog‘ozlar oldi- 
97
sotdisi bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirish huquqini beruvchi 
ishonch noma;
b) ro‘yxatdan o‘tkazish varaqasi;
d) taqdim etuvchi tomonidan tasdiqlangan quyidagi litsenziyalar 
nusxasi:
– qimmatli qog‘ozlar bozorida investitsiya vositachisi yoki in-
vestitsiya aktivlarining ishonchli boshqaruvchisi sifatida profes-
sional faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya;
– O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tijorat 
banklariga berilgan bank faoliyatini amalga oshirish uchun litsen-
ziya;
– O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan sug‘ur-
talovchilarga berilgan sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun 
litsenziya;
– qimmatli qog‘ozlar bozori mutaxassisining malaka guvohno-
masi nusxasi.
Birjada birja a’zosi ro‘yxatdan o‘tganidan keyin uning treyder-
lariga birjaning markaziy savdo zaliga kirish uchun elektron iden-
tifikatsiya ruxsatnomasini hamda Savdo tizimiga ulanish uchun 
parol beradi.
Treyderlar soni birja a’zosi tomonidan belgilanadi. Birja a’zosi 
ro‘yxatdan o‘tganidan so‘ng unga o‘zgartirilmaydigan identifikat-
siya raqami beriladi. Birja a’zosi ro‘yxatdan o‘tganidan keyin uning 
treyderlari mazkur Qoidalarda belgilangan tartibda ishchi termi-
nallarga qo‘yiladi. Savdo kuni davomida Savdo tizimiga ruxsatsiz 
kirish holatlarini bartaraf etish maqsadida birja a’zosini identifikat-
siya qilish uchun treyder tizimga o‘zining shaxsiy parolini kiritadi.
Birja a’zosi o‘z parolini o‘zgartirishi uchun quyidagi hollarda 
birjaga yozma ravishda murojaat qiladi:
– birja a’zosining treyderi almashganida;
– parol to‘g‘risidagi ma’lumotning oshkor bo‘lganligi holati 
aniqlanganda;
– treyderning parolidan foydalangan holda Savdo tizimiga rux-
satsiz kirilganida.

---

98
Treyder o‘zining shaxsiy parolining maxfiyligini saqlashga maj-
bur. U birja a’zosi bilan mehnat shartnomasini bekor qilganidan 
so‘ng paroldan foydalanish huquqini yo‘qotadi.
Treyderlar o‘z parollarini oshkor qilish hamda Savdo tizimiga 
begona parol ostida kirish huquqiga ega emas. Ushbu qoida buzil-
gan taqdirda bunga yo‘l qo‘ygan birja a’zosining vakillari birja Ar-
bitraj komissiyasining qaroriga qadar savdolarda ishtirok etishdan 
chetlashtiriladi.
Ba’zi asoslarga ko‘ra vakolatlarini yo‘qotgan treyderlarning 
ruxsatsiz harakatlarining oldini olish maqsadida birja a’zosi ushbu 
treyderlarga ilgari berilgan ishonchnomalarni birjadan o‘z vaqtida 
chaqirtirib olishi va savdo tizimiga kiriladigan parolni almashtirishi 
shart.
Birja Savdo tizimida qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha bitimlarni 
amalga oshirish uchun birja a’zolariga teng sharoitlarni yaratib be-
radi. Birja a’zolari bitimlarni quyidagicha amalga oshirish huquqi-
ga ega:
a) o‘z nomidan va o‘z hisobidan (birja a’zolari – dilerlar);
b) komissiya shartnomasi asosida o‘z nomidan o‘z mijozlari 
hisobiga; bunda birja a’zosi bitim bo‘yicha komissioner sifatida 
chiqadi (birja a’zolari – brokerlar);
d) topshiriq shartnomasi bo‘yicha o‘z mijozi nomidan; bun-
da treyder bitim bo‘yicha ishonchli vakil sifatida chiqadi (birja 
a’zolari – brokerlar);
e) mijozning investitsiya aktivlarini boshqarish bo‘yicha qim-
matli qog‘ozlar bilan oldi-sotdi bitimi (birja a’zolari – investitsiya 
aktivlarining ishonchli boshqaruvchilari).