Iqtisodiy nazariyalarda ustivor sektorlarning taqsimlanishi
Nazariya nomi
|
Markaziy o`rin tutuvchi
iqtisodiyot sektori
|
Fiziokratlar nazariyasi
|
Qishloq xo`jaligi
|
«Eski institutsionalizm»
|
Mehnat bozori
|
Iqtisodiy dinamika nazariyasi (Y.Shumpeter)
|
Tadbirkorlik xizmatlari bozori
|
Keynschilik
|
Fond bozori
|
Monetarizm
|
Pul bozori
|
Transaksiya xarajatlari nazariyasi
|
Axborot bozori
|
Transaksiya xarajatlarini tasniflashda turli yondashuvlar mavjud. Tasniflashni bitimni tuzish bosqichlariga muvofiq amalga oshirgan ma’qul. O.Uilyamson transaksiya xarajatlari haqida ex ante va ex port (bitim tuzilguncha va bitim tuzilganidan so`ng yuzaga keladigan) deydi. Agar sherikni qidirib topish, manfaatlarni muvofiqlashtirish, bitimning bajarilishini nazorat qilish bitim tuzishning bosqichlari sifatida ajratilsa, u holda transaksiya xarajatlarini tasniflash quyidagi 3-jadval ko`rinishga ega bo`ladi.
3.-jadval
Transaksiya harajatlarining tasniflanishi
ex ante xarajatlari
|
ex port xarajatlari
|
Axborotni qidirib topish xarajatlari -
|
Monitoring va opportunizmni oldini olish
|
imkoniyatli sherik haqidagi, bozordagi vaziyat
|
xarajatlari - bitim shartlariga rioya etilishini
|
haqidagi axborotni qidirib topish xarajatlarini,
|
nazorat qilish va ushbu shartlarning
|
shuningdek qo`lga kiritiladigan to`liqsiz va
|
bajarilishidan bosh tortilishini oldini olish
|
nomukammal axborot bilan bog`liq
|
xarajatlari
|
yo`qotishlarni o`z ichiga oladi.
|
|
Muloqot yuritish xarajatlari -almashuv
|
Tafsirlash va mulkchilik huquqlarini
|
shartlari, bitim shaklini tanlash haqida
|
himoya qilish xarajatlari - sudlar, hakamlar
|
muloqotlar olib borish xarajatlarini o`z ichiga
|
xarajatlari; shartnomani bajarish jarayonida
|
oladi
|
buzilgan huquqlarni tiklash uchun zarur
|
|
bo`lgan vaqt va resurslar sarflari, shuningdek mulkchilik huquqlarining yaxshi tafsirlanmagan va ishonchsiz himoyadan
ko`rilgan yo`qotishlar
|
O`lchash xarajatlari - bitim predmeti bo`lgan tovarlar va xizmatlar sifatini o`lchash uchun zarur bo`lgan xarajatlar
|
Shartnoma tuzish xarajatlari - bitimni
|
Uchinchi shaxslardan himoyalash
|
yuridik yoki xufyona (norasmiy)
|
xarajatlari - uchinchi shaxslar (davlat,
|
rasmiylashtirish xarajatlari
|
uyushgan jinoyatchilik va h.k.)ning bitim
|
|
natijasida olinadigan foydali samara qismiga
|
|
e’tirozlaridan himoyalash xarajatlari
|
Transaksiya xarajatlarining bunday tasniflanishi ularni miqdoriy baholash masalasiga nisbatan mikro va makroiqtisodiy darajada yondashish imkonini beradi. Masalan, kvartiradan foydalanish huquqining mulkdor tomonidan ijarachiga topshirilishini nazarda tutuvchi kvartirani ijaraga olish bo`yicha bitim tuzishda ijarachining transaksiya xarajatlari quyidagi shakllarga ega bo`ladi:
4.-jadval
Xarajat mazmuni
|
Xarajat shakli
|
Ijaraga topshiriladigan kvartiralar, uy-joy bozoridagi narxlar haqidagi axborotni qidirib topish xarajatlari: maxsus nashrlarni xarid qilish va e’lonlar bo`yicha
qo`ng`iroqlar yoki rieltorlik firmasiga murojaat etish;
|
Pul shaklidagi xarajatlar va vaqt sarflari;
|
Tanlangan kvartiralar mulkdorlari bilan ijaraning alohida shartlari haqida muloqatlar olib borish
xarajatlari;
|
Vositachi sarflari va vaqt sarflari;
|
Tanlangan kvartiralarni borib ko`rish jarayonida uy- joy sifatini baholash xarajatlari
|
Vositachi zimmasiga
yuklatish mumkin bo`lgan vaqt sarflari va transport xarajatlari
|
Ijara shartnomasini yuridik rasmiylashtirish, uni
notarial tasdiqlash xarajatlari;
|
Pul shaklidagi xarajatlar;
|
Mulkdorning ijara shartlarini o`zgartirish (ijara to`lovini oshirish) bo`yicha opportunizmni oldini olish
xarajatlari;
|
Vaqt va asab sarflari;
|
Mulkdor ijarachiga kvartirani saqlab turish yuzasidan
|
Vaqt sarflari va sudga
|
Shunday qilib, uy-joyni ijaraga olishda yuzaga keladigan transaksiya xarajatlarini miqdoriy baholashga yo vositachilik firmalarining daromadlarini tahlil qilish, yoki o`rtacha soatlik ish haqiga ko`paytirilgan bevosita pul xarajatlari va vaqt sarflarini qo`shish yordamida erishish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
