O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

2

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

 

 

8.4-rasm. Nasos stantsiyasi binosining suv manbai qirg’og’ida joylashuv sxemalari 

 

Amaliyotda  nasos  stantsiyalari  joylashuvining  boshqa  turdagi 

sxemalaridan  ham  foydalaniladi.  Nasos  stantsiyalari  haqidagi 

bilimlar,  tushunchalar  «Nasoslar  va  nasos  stantsiyalari»  fanida 

batafsil o’rganiladi. 

 

 

9. GIDROENЕRGЕTIKA HAQIDA 

UMUMIY MA‘LUMOTLAR 

 

9.1. Gidroelektrostantsiyalar va ularning quvvati  

haqida boshlang’ich ma‘lumotlar 

---

 

52 

 

 

Suvning  gidravlik(mexanik)  energiyasini  elektr  energiyasiga 

aylantirib 

beruvchi 

qurilmalar 

va 

jihozlar 

majmuiga 

gidroelektrostantsiya (GES) deyiladi. Elektrik quvvati bo’yicha ular 

katta  o’rta  va  kichik  GES  lar  guruhiga  bo’linadi.  Kichik  GES  larning 

o’z  navbatida  quyidagi  turlari  bir-biridan  farqlanadi:  1.  Mikro  GES 

(quvvati 0,1 MVt gacha); 2. Mini GES (quvvati 0,1-0,2 MVt oralig’ida; 

3.  Kichik  GES  (quvvati  0,2  MVt  dan  10  MVt  gacha).  GES  larning 

quvvat  va  napor  ko’rsatkichlari  bo’yicha  turlari  ularni  o’rganishga 

doir fanlarda batafsil  ko’rib chiqiladi. 

 

Suvning  gidravlik(mexanik)  energiyasi,  ma‘lumki,  potentsial  va 

kinetik 

tashkil 

etuvchilardan 

iboratdir. 

Gidravlika 

va 

gidroenergetikada solishtirma energiya deb ataluvchi tushunchadan 

foydalanadilar. Suv to’la energiyasining og’irlik kuchi mg ga nisbati 

solishtirma energiya (napor)ni tavsiflaydi. 

 GES  faoliyat  ko’rsatishi  uchun  suvning  kerakli  miqdordagi 

gidravlik  energiyasini  hosil  qilish  lozim.  Buning  uchun  birmuncha 

tekis rel‘efli joylardagi daryolarda quriladigan GES lar sharoitida suv 

oqimi  maxsus  to’g’onlar  yordamida  to’silib,  zarur  napor  hosil 

qilinadi.  Napor  va  tabiiy  sharoitlarga  qarab  GES  binosi  bevosita 

tug’on tarkibida (o’zan stantsiyasi), tug’ondagi napor frontidan keyin 

va derivatsiyadan keyin joylashuvi mumkin. 9.1-rasmda GES tuzilish 

sxemalaridan biri ko’rsatilgan.  

Turbina  (suv  energiyasini  ishchi  g’ildirakning  mexanik 

energiyasiga aylantiruvi gidravlik mashina) va generator har qanday 

GES  ning  eng  asosiy  tarkibiy  qismlari  hisoblanadi.    Turbina  va 

generator  birgalikda  gidroagregat  deb  ataladi.  Bundan  tashqari 

GESlar tarkibida suv qabul qiluvchi qism, suv haydovchi quvur, suvni 

turbina  bo’yicha  taqsimlab  beruvchi  spiral  kamera,  so’rib  chiqarish 

quvuri,  turbinaga  kirishdagi  suv  sarfini  va  yo’nalishini  rostlovchi 

yo’naltiruvchi apparatlar, zatvorlar va boshqa bir qancha qurilma va 

jihozlar mavjud bo’ladi. 

---

 

53 

GES  ning  quvvati  eng  avvalo  yuqori  va  pastki  b‘eflardagi  suv 

sathlari farqi (statik napor) va turbina orqali o’tkaziladigan suv sarfi 

Q ga bog’liqdir. 9.1-rasmga ko’ra statik (geometrik) napor:   

 

Н

0

 = 



Yu.B – 



P.B . 

 

Turbinaning ishchi napori (Н) statik naporga, napor yo’qotilishi 

va  GES  ning  kirish  hamda  chiqish  qismlaridagi  oqim  tezliklariga 

bog’liq  bo’lib,  uni  aniqlash  usullari  GES  larni  o’rganuvchi  fanlarda 

ko’rib chiqiladi.