O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

1

2

3

4

5

6

7

Yu.B

P.B

GES binosi

8

 

9.1-rasm. GES ning tuzilishi: 1-suv qabul qiluvchi; 2-zatvor; 3-suv haydash quvuri;  

4-turbina g’ildiragi; 5-generator; 6-so’rib chiqarish quvuri, 7-avariya-ta‘mirlash 

zatvori,  

8-spiral kamera 

 

Fizikadan ma‘lumki, quvvat deganda vaqt birligida bajariladigan 

ish  bajarish  qobiliyati  tushuniladi.  Suv  oqimining  og’irlik  kuchi  

mg=

V



 ga teng.  Suv oqimining quvvati: 

 

N

0

 = 

QH

t

VН







,  kVt; 

---

 

54 

 

bu ifodada  



- suvning solishtirma og’irligi  



= 10 kN/m

3

 , V – suv 

oqimining hajmi,  Q – suv sarfi,  H – turbinaning ishchi napori. 

Gidroagregatning generatordan chiqishdagi elektrik quvvati: 

 

N

а 

=  

г

т





N

0 

,  kVt; 

bu  yerda     

т



  -  turbinaning  foydali  ish  koeffitsienti,   

г



  -  genera-

torning foydali ish koeffitsienti. 

 

 

9.2. Gidroturbinalar haqida umumiy ma‘lumotlar 

 

Suv  oqimining  ishchi  g’ildirakga  ko’rsatadigan    ta‘siri  bo’yicha 

gidroturbinalar  aktiv    va  reaktiv    sinflarga    bo’linadi.  Aktiv 

turbinalarda    ishchi    g’ildirak    oqimga  ko’milmay  ishlaydi,    reaktiv 

turbinalarda esa  g’ildirak  oqim  ichida  joylashadi. 

Aktiv    turbinalarda    konusli    naycha-soplodan    katta  tezlikda 

otilib  chiqadigan  oqim    g’ildirak    kurakchalariga    kelib    uriladi    va  

ularni harakatga keltiradi (9.2-rasm). Kuraklar odatda  kovsh shaklida 

yasaladi.  Soplolar  soni    bitta,  ikkita,  to’rtta  yoki  oltita  bo’lishi 

mumkin.   

 

 

 

9.2-rasm. Aktiv (kovshli) turbina va uning qismlari:   a – ishchi g’ildirak;           

b – turbinaning ish sxemasi;  1 – kovsh;  2 – soplo;  3 – oqimni rostlovchi;  

4 – ko’taruvchi kanal;  5 - g’ilof 

---

 

55 

Suv    oqimining    ishchi  g’ildirakga  kirish  va  undan  chiqishdagi 

yo’nalishi bo’yicha reaktiv turbinalar o’qiy, radial-o’qiy va diagonal 

tizimli turlarga bo’linadi (9.3-rasm).  

O’qiy  turbinalarda  keluvchi  va  ketuvchi  oqim  g’ildirak  o’qiga 

parallel  bo’lgan  tsilindrik sirtlar bo’yicha harakatlanadi. Radial-o’qiy 

turbinalarda  oqim  ishchi  g’ildirakga  uning  o’qiga  tik  (radial)  sirtlar 

bo’yicha  keltiriladi,  chiqishda  esa  turbina  o’qiga  parallel  holda 

harakatlanadi. 

Diagonal  turbinalarda  oqimning  ishchi  g’ildirakga  kelishi  va 

undan chiqishi ma‘lum burchak ostida sodir bo’ladi.