O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

1

3

2

4

5

1

2

3

5

6

4

 

 

10.1-rasm. Yassi zatvorlarning sxemalari: a) – yuzaki joylashgan;   

b) – chuqur joylashgan; 1 – qoplama;  2- yuqori belbog’;  3- oraliq to’sinlar:   

4- quyi belbog’;  5 – ko’taruvchi vint;  6 – diafragma devorchasi  

 

 

10.3. Yassi zatvorlarning konstruktiv qismlari 

 

 

Yassi  zatvorlar  listli  po’lat  qoplamadan,  gorizontal 

joylashadigan  to’sinlardan,  ustunlar  hamda  ularga  biriktiriladigan 

g’ildiraklar yoki qo’zg’almas tayanchlar va vintlardan tashkil topadi. 

Eng yuqori va eng quyida joylashadigan to’sinlar – belbog’lar, oraliq 

to’sinlar  esa  rigellar  deb  nomlanadi.  Ustunlar  tayanch  (chetki)  va 

---

 

61 

oraliq ustunlarga bo’linadi. 2 m va undan katta oraliqlarni to’suvchi 

zatvorlarning tayanch ustunlari, konstruktsiyani ko’tarib – tushirishni 

osonlashtirish  uchun  g’ildiraklar  bilan  ta‘minlanadi  va  bunday 

zatvorlar  yassi  g’ildirakli  deb  nomlanadi.  Kichik  zatvorlar 

tayanchlarga  bevosita  tiralib  ishlaydigan  holda  loyihalanadi  va  ular 

sirpanuvchan zatvorlar deyiladi. 

 

Yassi  zatvorlar  hisobi  asosan  qoplama  va  to’sinlarning 

ko’ndalang  kesimi  o’lchamlarini  aniqlashdan  iborat.  Qoplama  va 

to’sinlar  suvning  gidrostatik  bosimi  ta‘sirida  egilishga  ishlaydi. 

To’sinlar  kesimini  shveller  shaklida  qabul  qilish  maqsadga 

muvofiqdir  va  ular  to’ntarilgan  holda  qoplama  bilan  biriktirilishi 

lozim (to’sin sirtida loyqa yig’ilmasligini ta‘minlash uchun). 

 

Zatvor  tayanchlari  (g’ildiraklar  yoki  zichlashtirgichlar)  o’qlari 

orasidagi  masofa  zatvorning  hisobiy  (yuklangan)  oralig’i  deb 

qaraladi va uning qiymati quyidagi ifoda bo’yicha aniqlanadi: 

 

в

ef

05

,

1





 , 

 

bu yerda   

в

 - inshoot darvoza qismining kengligi (devorlar oralig’i). 

 

Yuzaki  zatvorning  balandligi  suv  chuqurligi 

)

(Н

  va  zahira 

balandlik 

3

,

0

...

1

,

0





Н

m asosida qabul qilinadi: 

 

Н

Н

Н







3

. 

 

 

Chuqur joylashgan zatvorlarning balandligi diafragma ko’zining 

balandligi 

Д

Н

 ga bog’liq:  

 

Н

Н

Н

Д

З







, 

 

bu yerda  

м

Н

2

,

0

...

1

,

0





- zahira balandlik. 

 

Ustunlarning  balandligi  zatvor  balandligiga  teng  miqdorda 

qabul qilinadi. Ularning ko’ndalang kesimlari esa konstruktiv shartlar 

bo’yicha tanlanadi. 

---

 

62