O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

7.7. Moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlarini hisobga 
olish 
 
Moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlari to‘g‘risidagi ax-
borotlarni aks ettirish uchun quyidagi schotlar mo‘ljallangan: 
9500-«Moliyaviy faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schotlar» 
9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar»  
9520-«Dividendlar ko‘rinishidagi daromadlar»  
9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar»  
9540-«Valutalarning kurs farqlaridan olingan daromadlar» 
9550-«Uzoq muddatli ijaradan olingan daromadlar»  

---

 
 
261
9560-«Qimmatli qog‘ozlarni qayta baholashdan olingan daromad-
lar» 
9590-«Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari» 
9600-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarni hisobga oluvchi 
schotlar»: 
9610-«Foizlar ko‘rinishidagi xarajatlar»  
9620-«Valuta kursidagi farqlardan ko‘rilgan zararlar» 
9630-«Qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va tarqatish bo‘yicha xara-
jatlar» schoti  
9690-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar» schoti. 
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar va xarajatlarni shakllan-
tirish tartibi №2 «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olingan daromadlar», №6 
«Ijara hisobi», №12 «Moliyaviy investitsiyalar hisobi» BHMSlar va 
«...xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom» bilan tartibga solinadi. 
9510-schot kreditida olinadigan royalti, 9610-schot debetida esa - 
royalti bo‘yicha to‘langan (hisoblangan) hisob-kitoblar va pul mab-
lag‘larini hisobga oluvchi schotlar bilan korrespondensiyada aks ettiri-
ladi. 
Masalan, oluvchi tarafda royalti bo‘yicha olinadigan daromad 
hisoblab yozilgan: 
D-t 4850-«Royalti bo‘yicha olinadigan schotlar» schoti 
K-t 9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar» schoti. 
Uni olish chog‘ida: 
D-t 5110-«Hisob-kitob» schoti 
K-t 4850-«Olinadigan royalti» schoti. 
To‘lovchi korxonada royaltiga oid summalarning to‘lanishi: 
D-t 9690-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar» schoti 
K-t 5110-«Hisob-kitob schoti». 
9520-schotda boshqa korxonalarning faoliyatida ulush qo‘shib ish-
tirok etishdan olingan daromadlar va korxonaga tegishli aksiyalar 
bo‘yicha olinadigan dividenlar aks ettiriladi. 
Masalan, dividend ko‘rinishidagi daromad aks ettirilganida: 
D-t 4840-«Olinadigan dividendlar» schoti 
K-t 9520-«Dividend ko‘rinishidagi daromadlar» schoti. 
Uni olish chog‘ida: 
D-t 5110-«Hisob-kitob schoti» 
K-t 4840-«Olinadigan dividendlar» schoti 
9530-schotda uzoq muddatli va joriy investitsiyalar bo‘yicha foiz 
ko‘rinishidagi daromadlar, 9610-schotda esa – banklar, yetkazib beru-

---

 
 
262
vchilarning kreditlari va qarzlar bo‘yicha foizlarning to‘lanishiga oid 
xarajatlar aks ettiriladi. 
Masalan, qarz beruvchi tashkilotda berilgan qarzlar bo‘yicha fo-
izlar hisoblab yozilganida: 
D-t 4830-«Olinadigan foizlar» schoti 
K-t 9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar» schoti. 
Uni olish chog‘ida:  
D-t 5110-«Hisob-kitob schoti»  
K-t 4830-«Olinadigan foizlar» schoti. 
Qarz oluvchi tashkilotda to‘lanadigan foizlarning (olingan qarzlar 
bo‘yicha) hisoblab yozilishi: 
D-t 9610-«Foizlar ko‘rinishidagi xarajatlar» schoti 
K-t 6920-«Hisoblangan foizlar» schoti. 
Foizlar to‘langanida:  
D-t 6920-«Hisoblab yozilgan foizlar» schoti. 
K-t 5110-«Hisob-kitob schoti».  
Olingan qarz va kreditlar (6800, 7800-schotlar) bo‘yicha hisoblan-
gan foizlaralohida (6920-schotda) hisobga olinadi. Bu qarz (kredit) 
larning balans qiymati hisoblangan foizlar o‘zgarmasligini ta’minlaydi.  
9540-«Valyutalarning kurs farqlaridan olingan daromadlar» 
schotida valyuta schotlari bo‘yicha ijobiy kurs farqlari, shuningdek, 
xorijiy valyutalar bilan amalga oshirilgan operatsiyalarga oid 
daromadlar hisobga olinadi. 9620-«Valutalarning kurs farqlari bo‘yicha 
xarajatlar» schotida esa-xorijiy valutalar bilan amalga oshirilgan 
muomalalarga oid salbiy kurs farqlari va zararlar aks ettiriladi. 
Masalan, valuta schoti bo‘yicha ijobiy kurs farqi aks ettirilganda: 
D-t 5210-«Mamlakat ichidagi valuta schotlari» 
K-t 9540-«Valyutalar kursi farqlaridan daromadlar». 
Valyuta schotiga oid salbiy kurs farqi:  
D-t 9620-«Valyutalar kursi farqlaridan zararlar»  
K-t 5210-«Mamlakat ichidagi valuta schotlari». 
«Xorijiy valyutadagi operatsiyalarni buxgalteriya hisobi, statistik 
va boshqa hisobotlarda aks ettirish tartibi to‘g‘risida Nizom»ga muvofiq 
(O‘zR Adliya vazirligi tomonidan 2001 yil 16 noyabrda 1085-son bilan 
ro‘yxatdan o‘tkazilgan), unga oid qo‘shimchalarni hisobga olgan holda 
(O‘zR Adliya vazirligi tomonidan 2003 yil 7 iyunda ro‘yxatdan 
o‘tkazilgan), xo‘jalik yurituvchi subyektlar valuta schotidan olingan 
bank ko‘chirmalari asosida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 

---

 
 
263
kursi bo‘yicha balansning valuta moddalarini har oyda qayta baholashni 
amalga oshiradilar. 
Yuzaga kelgan valuta kursi farqlari xo‘jalik yurituvchi subyektning 
hohishiga qarab quyidagi usullardan biri bo‘yicha hisobdan chiqariladi: 
1) 
Bevosita moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalariga olib borish 
yo‘li bilan (keyingi o‘rinlarda — bevosita olib borish usuli). Bunda ijo-
biy kurs farqlari moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlarni hisobga 
oluvchi schotlarda (9540-schot), salbiy kurs farqlari esa — moliyaviy 
faoliyatga oid xarajatlarni hisobga oluvchi schotlarda (9620-schot) aks 
ettiriladi. 
2) 
Jamlash yo‘li bilan (keyingi o‘rinlarda — jamlash usuli). 
Bunda ijobiy kurs farqlari muddati kechiktirilgan daromadlar (kelgusi 
davrlar daromadlari)ni hisobga oluvchi schotlarda (6230-schot), salbiy 
kurs farqlari esa kelgusi davrlar xarajatlarini hisobga oluvchi schotlarda 
(9620-schot) aks ettiriladi.  
Valyuta kursi farqlar tegishli schotlarga olib borishning xo‘jalik 
yurituvchi subyekt tomonidan tanlangan usuli uning hisob siyosatida 
majburiy tartibda aks ettirilishi va kalendar yil davomida 
o‘zgartirilmasligi lozim (№1 BHMSning 56-bandida nazarda tutilgan 
holatlar bundan mustasno). 
Valyuta kursi farqlarini to‘g‘rilash(korrektirovka)ning jamlash 
usuli qo‘llanilganda balansning valyuta moddalarini har oyda qayta 
baholash natijasida hosil bo‘lgan salbiy va ijobiy kurs farqlari moliya-
xo‘jalik faoliyati natijalariga quyidagi tartibda olib boriladi: 
— 
xorijiy valutadagi debitorlik va kreditorlik qarzlari bo‘yicha — 
ularni qoplash (hisobdan chiqarish)ning borishiga qarab); 
— 
qolgan holatlarda — balansning tegishli valuta moddalari 
bo‘yicha xo‘jalik operatsiyalarining amalga oshirilishiga qarab. 
Balans valuta moddalarining so‘mdagi ekvivalentida qayta ba-
holanishi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining hisobot oyin-