O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Termodinamikaning ikkinchi qonuni 
Umumiy termodinamikaning birinchi qonuni abadiy dvigatelning, ya‘ni uzluksiz 
energiya yaratadigan mashinaning mavjudligi ehtimolini rad etadi, lekin mashinaga 
keltirilgan barcha issiqlikni amalda foydali ishga aylantirishga qobiliyatli uzluksiz 
ishlaydigan mashina yaratish mumkinligini istisno etmaydi. 
Termodinamikaning ikkinchi qonuni bunday mashina yaratilishi mumkinligini 
rad etadi. Tajriba shuni ko‗rsatadiki, issiqlikning bir qismi atrofdagi muhitga 
tarqalishi muqarrardir. 
Termodinamika ikkinchi qonunining eng umumiy ta‘rifini Klauzius bergan: 
sistemaning entropiya deb ataladigan holat funksiyasi mavjud, uning dS orttirmasi 
sistemaga qaytuvchan issiqlik berilganda quyidagiga teng: 
(2.19) 

---

71 
Real (qaytmas) adibatik jarayonlarda entropiya ortib, muvozanat holatda eng 
katta qiymatga ega bo‗ladi. Entropiya ekstensiv kattalikdir. 
1 holatdan 2 holatga eng so‗nggi o‗tish uchun entropiyaning o‗zgarishi quyidagi 
formuladan hisoblab topiladi: 
∫
(2.20) 
bu yerda Q
1-2
— holat 1 dan holat 2 ga o‗tish uchun keltirilgan issiqlik miqdori. 
Jarayonning har bir cheksiz kichik sohasida yutilgan issiqlik dT temperatura 
differensialiga ko‗paytirilgan c issiqlik sig‗imiga teng. Bundan 
(2.21) 
Bu tenglamani integrallab quyidagiga ega bo‗lamiz: 
∫ ∫
(2.22) 
Temperaturaning ortishi bilan entropiya har doim ortadi, bu esa temperatura 
ortganda molekulalar harakati tartibsizligining kuchayishi bilan moslashadi. 
Entropiyaning o‗zgarishi (2.20) tenglama yordamida hisoblanadi. Masalan, 
suyuqlanish issiqligi ρ= 320 J/g, suyuqlanish temperaturasi T
s
= 1000 K bo‗lgan 
metall (Me) uchun entropiyaning o‗zgarishini aniqlash talab etiladi: 
Mol massasini M
Me
= 60 g deb qabul qilamiz. Unda
J/mol 
bo‗ladi. 

---

72 
Qizdirganda entropiyaning o‗zgarishi (2.22) tenglama yordamida hisoblanadi. 
Uni integrallab, quyidagiga ega bo‗lamiz: 
Bu formula bo‗yicha qizdirganda entropiyaning o‗zgarishini osongina hisoblab 
topish mumkin.