O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Elektrokimyo haqida asosiy tushunchalar 

---

63 
Jarayonlarni miqdoriy tavsiflash uchun elektrokimyoda elektr hodisalariga 
nisbatan qo‗llaniladigan tushunchalardan foydalaniladi. Elektr hodisalari 
zaryadlarni katta potensial energiyaga ega bo‗lgan nuqtadan kam potensial 
energiyaga ega bo‗lgan nuqta yo‗nalishida ko‗chirishdan iboratdir. Elektr zaryadi 
kattaligi kulonlarda (C) o‗lchanadi. 1 s vaqt ichida kattaligi 1 C zaryad o‗tkazgich 
orqali o‗tganida vujudga keladigan elektr toki 1 A kuchga ega bo‗ladi. 
Elektrokimyoda ikki tipdagi o‗tkazgich bilan ish olib borishga to‗g‗ri keladi: 
m e t a l l v a e l e k t r o l i t . Metall о‗tkazgichlar elektr toki о‗tkazish qobiliyatiga 
ega. Bunda o‗tkazgichda birorta kimyoviy aylanishlar bo‗lmaydi. Elektrolitlardan 
elektr toki o‗tkazilganda ularning kimyoviy tarkibi o‗zgaradi. 
Elektrokimyoda metall va elektrolitik o‗tkazgichlardan iborat elektr zanjirlar 
tez-tez uchraydi. Bu tipdagi o‗tkazgichlar orasidagi kontakt- lashish yuzasi elektrod 
deb ataladi. Aslini olganda, elektrod — elektronlar manbayi yoki, aksincha, ularni 
qabul qiluvchi bo‗lib xizmat qiladi: elektronlar elektroddan elektrolitga o‗tganda u 
katod deb, elektronlar elektrolitdan elektrodga o‗tganda esa u a n o d deb ataladi. 
Elektr toki elektrod orqali o‗tkazilganda unda ma‘lum o‗zgarishlar sodir bo‗ladi. 
Ulardan eng muhimi anodda sodir bo‗ladigan oksidlanish jarayoni va katodda sodir 
bo‗ladigan qaytarilish jarayonidir. Elektrolit orqali elektr toki o‗tkazilganda sodir 
bo‗ladigan jarayon elektroliz deb ataladi. 
Elektrokimyoning asosiy qonuni Faradey qonunidir: elektrolit orqali o‗tadigan 
va kulonlarda o‗lchanadigan elektr miqdori (q) moddaning oksidlanadigan yoki 
qaytariladigan kimyoviy ekvivalentlari sonining (n) Faradey soni (F) ga 
ko‗paytmasiga teng. 96490 C ga teng bo‗lgan Faradey soni mol (ya‘ni 6,023 • 10
23
) 
elektronlardan iborat. 
Elektrokimyoning boshqa muhim tushunchasi galvanizatsiya (galvanik 
elementlar) hisoblanadi. U o‗zining ma‘nosi jihatidan elektrolizning aksi. 
Elektrolizni amalga oshirish uchun ikkita elektrodda oksidlanish va qaytarilish 
reaksiyalarini amalga oshirishga imkon beruvchi elektr potensialning tashqi 
manbayi zarur. Bundan farqli o‗laroq, galvanik elementni yaratish uchun shunday 
elektrodlar va elektr moddalari tanlanadiki, ular elektrokimyoviy energiyaga ega 

---

64 
bo‗lsin. Bu energiya oksidlanish va qaytarilish jarayonlarining o‗z- o‗zidan sodir 
bo‗lishi uchun yetarli bo‗lishi kerak. 
Istalgan yarim reaksiyaning oksidlanish-qaytarilish potensialini suvli eritmalar 
uchun qo‗llaniladigan standart vodorod elektrodining potensiali bilan taqqoslab 
o‗lchash mumkin. Metallurgiyada suyuqlanmalar uchun standart kislorod 
elektrodidan foydalaniladi. Bu haqda metallurgiya jarayonlarida sodir bo‗ladigan 
reaksiyalar mexanizmini o‗rganishda ancha batafsil aytib o‗tiladi. 
U yoki bu reaksiyalarning sodir bo‗lishi mumkinligi ularni harakatlantiruvchi 
kuchlar bilan aniqlanadi. Bu kuchlar bevosita energiya, issiqlik, entropiya va 
kimyoviy termodinamika o‗rganadigan boshqa tushunchalarga bog‗liq.