O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

3.4. Cho‘yanni yoy elektr pechlarida suyuqlantirish 
Cho‘yanni yoy yordamida suyuqlantirishning fizik- kimyoviy xususiyatlari. 
Yoy elektr pechlari kislotali futerovkaga ham, asosli futerovkaga ham ega 
bo‗lishlari mumkin. Mos rayishda, suyuqlantirish, jarayoni ham kislotali yoki asosli 
bo‗ladi. 3.18U yoki bu shlaklarda fazalarning o‗zaro ta‘siri haqida keltirilgan barcha 
holatlar cho‗yanni yoy pechlarida suyuqlantirish uchun ham o‗rinlidir, ya‘ni 
kislotali jarayonda asosli jarayonga qaraganda Si kam kuyadi, Mn esa ko‗p kuyadi. 

---

174 
Shixta yuklangandan keyin elektrodlar tushiriladi va suyuqlantirish jarayoni 
boshlanadi. Jarayon yoyni barcha tomondan o‗rab olgan shixtaning issiqlikni yuqori 
darajada o‗zlashtirib olishi bilan xarakterlanadi (suyuqlanish davrida FIK 85% ga 
yetadi). Yoy razryadlari sohasida temperaturalar juda yuqori bo‗lishi mumkin (3.19- 
rasm). Bunda elementlar kuyibgina qolmasdan (3.19- rasmdagi grafiklarga q.), balki 
bug‗lanib ketishi ham mumkin. Bu — yoy elektr pechlarida suyuqlantirishning 
asosiy xususiyatidir. Barcha metall suyuqlangandan keyin yoy sokin yona boshlaydi 
va issiqlik uzatilishi suyuqlangan metall yuzasidagina sodir bo‗ladi, bunda yoy 
razryadlari sohasida issiqlik ancha jadal, qolgan yuzada esa sustroq uzatiladi. Shu 
sababdan, o‗ta qizdirishda FIK past bo‗ladi. Elementlar yuqori temperaturalarda va 
pech atmosferasida kislorod bo‗lganda kuyadi. Oldin temir oksidlanadi, so‗ngra 
temir (II) oksidi elementlar (C, Si, Mn) ni oksidlaydi: 
, (3.56) 
FeO + Me = MeO + Fe . (3.57) 

---

175 
3.18- rasm. Yoy pechi sxemasi: 
1 — ishchi darcha, 2 — zaslonka, 3 — elektrodlar, 4 — svod, 5 — devorlar,
6 — jelob, 7 — letka, 8 — elektr yoyi, 9 — pech podi
3.19- rasm. Yoy pechida t
m
, t
g
va metall tarkibining o‗zgarishi (1—4 larni 3.10- rasmdan qarab oling, 5 — karburizator).
О 
Mn, C, Si =/(t) 

---

176 
Yoy yordamida cho‗yan suyuqlantirishning o‗ziga xos xususiyati vannaning 
qaynashiga, ya‘ni 
[FeO] + [C] = [Fe] + {CO} 
(3.58) 
reaksiyaning o‗tishiga yo‗l qo‗ymaslik. Shuning uchun shlak tarkibidagi FeO 12% 
dan ortiq bo‗lmasligi kerak, bunga karbyurizator kiritish hisobiga shlakni muntazam 
oksidsizlantirib erishiladi: 
(FeO) + < C > = [Fe] + {CO}. (3.59) 
Shu boisdan taqsimot muvozanati (FeO) [FeO] chapga siljiydi va vannaning 
qaynashi, ya‘ni (3.59) reaksiya bo‗yicha CO ning ajralib chiqishi sodir bo‗lmaydi.