O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

3.10. Rangli qotishma suyuqlantiriladigan pechlar 
Jarayonlar klassifikatsiyasi 
Rangli qotishmalar ularni suyuqlantirish sharoitlariga ko‗ra uch guruhga 
bo‗linadi: aluminiy, magniy va rux qotishmalari; mis va nikel qotishmalari; titan va 
qiyin eriydigan metallar asosida tayyorlangan qotishmalar. 
Aluminiy, magniy va rux qotishmalarini suyuqlantirib olish uchun yoqilg‗i va 
elektr pechlarida monojarayonlar ham, shuningdek, poli- jarayonlar ham 
qo‗llaniladi (3.31- rasm). Polijarayonlardan quymalarni yirik seriyalab va ko‗plab 
ishlab chiqarishda foydalaniladi. Bunday holda suyuqlantirish jarayoni yoqilg‗i 
pechlarida (odatda, bu statsionar alanga pechi — PIS), me‘yoriga yetkazish va 
aralashmalardan tozalash operatsiyalari esa tarqatish pechlarida (odatda, ular tigelli 
qarshilik pechlari — PST) bajariladi. Bunda dupleks- jarayondan tashqari tripleks- 
jarayon ham (3.31- rasm, VIII) mumkin. Tripleks- jarayonda suyuqlantirish 
operatsiyasi PIS da bajariladi, so‗ngra kutish pechiga quyiladi (bu ham P1S) va 
bundan keyin tarqatish pechlariga quyiladi. Ishlab chiqarish hajmi katta 
bo‗lmaganda kontaktsiz suyuqlantirish metodlari afzal bo‗ladi: dupleks ITP-PST, 
IKP va boshqalar. Buning ustiga hatto yoqilg‗i jarayonlari ham kontaktsiz metodda 
(3.31- a rasm, TP) realizatsiya qilinadi. Magniy qotishmalari uchun kontaktsiz 
suyuqlantirish qo‗llash zarur, chunki magniy juda aktiv metall, oson oksidlanadi va 

---

216 
havo bilan kontaktlashishni cheklashga oid choralarni hatto quyish vaqtida ham 
nazarda tutishga to‗g‗ri keladi. 
Rangli qotishmalar suyuqlantirish uchun so‗nggi vaqtgacha faqat davriy 
jarayonlar (2- rasmga q.) qo‗llanilar edi. Lekin energetik jihatdan uzluksiz jarayonni 
amalga oshirish foydali bo‗lganligi uchun rangli qotishmalarni suyuqlantirib olishda 
shaxta- alanga pechlaridan (3.31- rasm, ShP) foydalana boshladilar. 
Mis va nikel qotishmalarni suyuqlantirib olishda, asosan, mono- jarayonlar 
qo‗llaniladi. P1S va P1V yoqilg‗i pechlari o‗zining konstruksiyasi jihatidan 
aluminiy qotishmalarni suyuqlantirib olishda foydalaniladigan yoqilg‗i pechlaridan 
tafovutlanadi (3.31- rasm, P1S), chunki mis qotishmalari uchun ancha yuqori 
temperatura talab etiladi. Bronzani suyuqlantirish uchun yoy pechlarini va ba‘zi 
nikel qotishmalari uchun uch fazali po‗lat suyuqlantirish pechlarining ishlatilishi 
shuning o‗zi bilan tushuntiriladi (3.26- rasm q.). Tarkibida oson oksidlanadigan 
elementlar bor nikel qotishmalarini suyuqlantirib olish uchun induksion vakuum 
pechlaridan foydalaniladi. Jezlarni suyuqlantirish uchun induksion suyuqlantirish 
metodlari (3.32- d va e rasm, ITP, IKP) keng qo‗llaniladi. Titan qotishmalari va 
qiyin suyuqlanadigan metallarni suyuqlantirish uchun faqat qayta suyuqlantirish 
jarayonlari: vakuum-yoy, elektron-nur va plazma-yoy qayta suyuqlantirish 
jarayonlari qo‗llaniladi (3.33- rasm).