O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Mashhur xesh-funksiyalar 
 CRC32 – aynan nazorat summalarini yaratish uchun qo‗llaniladi. Ushbu funksiya 
kriptografik emas. Hosil bo‗lgan xesh kerakli uzunligiga qarab, CRC dan keyingi 
raqam hoil bo‗ladigan xesh uzunligini bitlarda bildiradi. Funksiya juda sodda 
bo‗lib, uncha ko‗p xotirani egallamaydi. SHu bois ma‘lumotlar uzatishning turli 
protokollarida paketlar yaxlitligini tekshirish uchun qo‗llaniladi. 
 MD5 – allaqachon kriptografik bo‗lgan algoritmning eski, ammo hozirgacha juda 
mashhur versiyasi bo‗lib, u 128 bit uzunlikdagi xeshni yaratadi. Uning 
kriptochidamliligi bugungi kunda uncha yuqori emas. SHunga qaramasdan, u 
baribir nazorat summaning yana bir varianti sifatida, masalan, tarmoqdan fayllarni 
yuklashda, qo‗llaniladi. 
 SHA-1 – 160 bayt uzunlikdagi xesh-summani shakllantiradigan kriptografik 
funksiyadir. Saytning ma‘lumotlar bazasida parollar xeshlarini saqlash uchun ham 
ishlatiladi.  
 HashTab – kompyuterdagi har qanday fayllar uchun xesh hisoblab chiqish. 
Xesh-funksiya tuzishning ba‘zi usullari 
Ko‗plab xesh-funksiyalar asoslanadigan bir nechta sodda va ishonchli 
usullar mavjud. 
1. Bo‗lishga asoslanadigan xesh-funksiyalar. 
Usul xesh sifatida M ga bo‗lishdan qolgan qoldiq ishlatilishdan iborat bo‗lib, 
bu erda M – barcha mumkin bo‗lgan xeshlar soni: 
2. Xeshlashtirishning multiplikativ sxemasi. 
Usul sodda ω bilan ba‘zi butun A konstantani tanlashdan iborat bo‗lib, bu 
erda ω – mashina so‗zi tomonidan taqdim etilgan belgilar soni (2
32
). SHunda 
quyidagi turda xesh-funksiyani olish mumkin: 

---

13 
Bu holda ikkilamchi hisoblash tizimli kompyuterda M – ikkining darajasi 
bo‗lib, h(K) – A*K ko‗paytmani o‗ng yarmining katta bitlaridan iborat bo‗ladi. 
3. Ko‗paytirish usuli.
( ) ( )
Bu erda kalitning [0..1] intervalida yotgan ba‘zi A konstantaga 
ko‗paytirilishi amalga oshiriladi. Bundan so‗ng ushbu ifodaning kasr qismi olinib, 
ba‘zi M konstantaga ko‗paytiriladi, bunda M shunday tanlanadiki, natija xesh-
jadval chegarasidan chiqmasligi lozim. Operator [ ] argumentdan kichik bo‗lgan 
eng katta butunni qaytaradi.
 O‗zini tekshirish uchun savollar 
1. 
Kriptografiyaning asosiy vazifasi nima?
2. 
Xesh-funksiya nima?
3. 
Xesh-funksiya yordamida nimalarni amalga oshirish mumkin?
4. 
Xeshlashtirish deb nimaga aytiladi?
5. 
Xeshlashtirish natijasi bo‗lib nima hisoblanadi?
6. 
Xesh-funksiyaning asosiy xususiyatlarini ayting.
7. 
Kriptografik xesh-funksiyalarning xususiyatlarini ayting.
8. 
Xesh-funksiyalar qaerda qo‗llaniladi?
9. 
Xesh-funksiyalardan foydalanish qanday afzalliklar beradi?
10. Mashhul xesh-algoritmlar va ularning xususiyatlarini ayting.
11. Xesh-funksiyalar tuzishning qanday usullarini bilasiz? Ular nimadan iborat?