O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Falsafa»

O'rta asr falsafasi

Dialektikani o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan mantiq o'qitiladigan uchta liberal san'atdan biri edi o'rta asr universitetlari qismi sifatida trivium; boshqa elementlar edi ritorika va grammatika.^{[13][14][15][16]}
Asosan asoslangan Aristotel, dialektikada ishlagan birinchi o'rta asr faylasufi edi Boetsiy (480–524).^[17] Undan keyin ko'plab sxolastik faylasuflar o'z asarlarida ham dialektikadan foydalanganlar, masalan Abelard,^[18] Shervudlik Uilyam,^[19] Garlandus Compotista,^[20] Uolter Burli, Rojer Svineshed, Okhamlik Uilyam,^[21] va Tomas Akvinskiy.^[22]
Ushbu dialektik (a quaestio disputata) quyidagicha tuzilgan:

1. 
   Aniqlanadigan savol ("... so'raladimi ...");
   
2. 
   Savolga vaqtinchalik javob ("Va shunday ko'rinadi ...");
   
3. 
   Vaqtinchalik javob foydasiga asosiy dalillar;
   
4. 
   Vaqtinchalik javobga qarshi bahs, an'anaviy ravishda hokimiyatning bitta argumenti ("Aksincha ...");
   
5. 
   Dalillarni tortib olgandan keyin savolni aniqlash ("Men bunga javob beraman ...");
   
6. 
   Dastlabki e'tirozlarning har biriga javoblar. ("Birinchisiga, ikkinchisiga va hokazo, men javob beraman ...")
   

Zamonaviy falsafa

Dialektika tushunchasiga 19-asrning boshlarida yangi hayot berildi Jorj Vilgelm Fridrix Hegel (quyidagi) Yoxann Gottlib Fixe), tabiatning va tarixning dialektik modeli dialektikani haqiqat tabiatining asosiy jihatiga aylantirgan (dialektikaga olib keladigan qarama-qarshiliklar o'rniga dialektik uslubning bepushtlik belgisi sifatida, 18-asr faylasufi sifatida) Immanuil Kant uni qilishga moyil Sof fikrni tanqid qilish).^[23][24]
19-asr o'rtalarida dialektika tushunchasi tomonidan o'zlashtirildi Karl Marks (qarang, masalan, Das Kapital, 1867 yilda nashr etilgan) va Fridrix Engels va g'ayritabiiy deb hisoblagan narsalarini qayta o'rgatishdi. Shuningdek, u marksizmning keyingi falsafasi sifatida namoyon bo'lishining hal qiluvchi qismiga aylanadi dialektik materializm. Ushbu namoyishlar ko'pincha keskin farq qilardi^[25] va turli xil marksistik guruhlar o'rtasida qizg'in munozaralarga olib keldi va ba'zi taniqli marksistlarni dialektika g'oyasidan butunlay voz kechishga undadi.^[26]