O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. S. Sayfutdinov, F. N. Xalimova mehmonxona xo‘jaligi infratuzilmasi

www. Travelocity. com. Elektron turistik agentligi Internet tarmog‘ida 1996 
yil bahorida “Sabre Interactive” va “Worldview Systems” kompaniyalarining say’yi – 
harakatlari bilan paydo bo‘ldi. “Travelocity” agentligi kompleks xizmatlar tugunidan 
birida oldindan biletlarga, otellarga, avtomobillarga, kema sayohatiga, turli turistik 
markazlar haqida axborot berish, sayohat qiluvchilar o‘z taasurotlarini baham 
95 
ko‘radigan bo‘limlarga, shuningdek turistik anjomlar elektron magazinga 
buyurtmalar berish maqsadida tashkil etildi. Qurilgan qidiruv tizimi, masalan, narx 
bo‘yicha otel topish, joylashgan o‘rni, ma’lum tarmoqqa tegishligi haqida axborot 
olish imkonini beradi. Ta’kidlash kerakki, mazkur server kuchli amerikalashgan: 
otellarning katta qismi Shimoliy va Janubiy Amerikada joylashgan. 
«Travelocity» o‘z serverini saqlash uchun million dollar sarmoya sarflaydi va 
onlayn rejimida biletlar sotish va tovarlarni realizatsiya qilish bo‘yicha belgilangan 
rejalardan o‘zib ketgan. «Travelocity» daromad manbalari bo‘lib hisoblanadi: har bir 
buyurilgan biletdan aviakomaniyalar to‘laydigan komissionlar: Internet orqali savdo 
firmasi bilan oldi-stodi yakunlangach olinadigan to‘lovlar; Serverda joylashtirilgan 
reklama e’lonlardan tushumlar. 
“Gulliver” ma’lumotlar bazasiga kiritilgan korxonalar yillik vznos to‘laydilar. 
Yana 10 % bosh xususiy aksioner foydasiga (agar bronlash bronlashtirish Markazi 
orqali amalga oshirilgan bo‘lsa) yoki turistik axborotlar Byurosi foydasiga (agar 
bronlash u orqali bajarilsa) undiriladi. Mijozlar tomonidan bronlashtirish Markazi 
orqali amalga oshirilgan har bir bronlashdan uncha ko‘p bo‘lmagan qo‘shimcha 
belgilangan to‘lov olinadi. Joylashtirish haqida axborot tizimi orqali bronlash uchun 
maxsus ajratilgan nomerlar bazasida yoki individual so‘rov bo‘yicha beriladi. 
Avtomatik bronlashtirish faqat maxsus ajratilgan nomerlar bazasida amalga 
oshiriladi. Xususiy ega – tizimi operatori uning funksiyasi kengayishi va umumiy 
ishga doir rejalashtirish uchun ma’sul. Misol uchun, u Irland mehmonxonalar 
federatsiyasi kabi turli tashkilotlar bilan foydalanuvchilar birlashmasini tuzgan 
maqsad-tizimi taraqqiyot rejalari mehmonxona industriyasi manfaatlariga javob 
berishi kerak. 
Milliy turistik tashkilot nuqtai nazaridan “Gulliver” tizim vazifasi (jahon 
bozorida irland turistik mahsulotlarini samarali elektron taqdimoti) o‘zgargan emas, 
lekin tizimdan tijoriy foydalanishga o‘tish, qabul qilingan qarorlar mexanizmiga 
ta’sir etdi. Amal qilib kelayotgan yillari davomida “Gulliver” tizimi uzoq yo‘lni bosib 
o‘tdi va unga salmoqli mablag‘ sarflanadi. Faqat xususiylashtirilgandan keyingina 
Web – sayt va bronlashtirish tizimi Markazini yaratish jahon turistik bozorida real 
@TDIU_ARM

---

96 
kattalikdagi ish bo‘ldi. Ko‘rsatilganidek, bu an’anaviy taqsimlash kanallari tartibini 
buzish deb hisoblangan bahslarga olib keldi. Tizimning kelajagi haqida bir narsa 
deyish qiyin. U bozor ishtirokchilari o‘rtasidagi ixtiloflarni bartaraf etish bilan birga 
turistik va moliviy oqimlarni taqsimlab olishgacha bo‘lgan muammolarni hal 
etilishiga bog‘liq. 
Axborot texnolgiyalarining ertangi kuniga keladigan bo‘lsak, hozirdanoq 
«klassik»ka qaraganda qiziqroq variantlar ko‘rib chiqilmoqda. Bugungi kunda VAA 
– texnologiya degan vosita intensiv rivojlanayapti. U mobil telefonlardan elektron 
tijorat uchun foydalanish imkonini beradi. “Gulliver ANVHRE” tizimi xuddi 
shunday. Uning sharofati bilan Internet hamisha mijozning «cho‘ntagida turadi». 
Mobil telefoni bo‘lganda iste’molchi oldin qilingan bronlashni ko‘rishi, o‘zgartirishi 
yoki bekor qilishi mumkin.