O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. S. Sayfutdinov, F. N. Xalimova mehmonxona xo‘jaligi infratuzilmasi

8.2. Ekskursiya tarkibi va mohiyati 
Ekskursiya (lotinchada excursion - safar) - oldindan tanlangan (ko‘z bilan 
ko‘rish) obyekt bo‘yicha tabiiy sharoitda qurilgan atrof-olamni inson bilishiga 
maqsadli qaratilgan jarayon, u yoki bu mavzuni ochishga xizmat qiladi. 
117 
Ekskursiya xususiyati shundan iboratki, unda ko‘rsatish va hikoya qilish 
organik ravishda uyg‘unlashgan. Ekskursovod obyektni ko‘rsatar ekan, u hakdagi 
ma’lumotlarni tahliliy jarayonlar, tushuntirishlar, tarixiy ma’lumotlar bilan to‘ldirib 
boradi. U ko‘rganlarni to‘g‘ri qabul qilishga, obyekt bilan bog‘liq voqealar, hodisalar, 
dalillarni obyektiv baholashga o‘rgatadi. Shu tarzda bilish jarayonida ekskursantlar 
dunyo qarashiga maqsadli yo‘naltirilgan ta’sir amalga oshiriladi. Berilgan 
ma’lumotlar esa ko‘rgazmaligi sharofati bilan yaxshi eslab qolinadi va dunyo 
qarashining kengayishiga imkon beradi. 
8.3. Ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishni tabaqalashtirish
(differensiyalash) 
«Differensiyalash» atamasi butun qismni qatlamlarga bo‘linishini bildiradi, 
ya’ni tabaqalashtirishni anglatadi. Ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishni tabaqalashtirish 
quyidagi vazifalarni hal etadi: 
x ekskursursantlarning ehtiyojlarini har tomonlama maksimal qondirish 
imkonini beradi; 
x ekskursiya xizmatlari ko‘rsatish mavzularini kengaytirish bo‘yicha 
rezervlarni qidirib topishda hamkorlik qiladi: 
x butun ekskursiya faoliyati samaradorligi va sifat darajasini oshiradi. 
Ushbu vazifani hal etish ilmiy-metodik, tashkiliy-kadrlar ta’minlanishini talab 
qiladi. Shuning uchun ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishni tabaqalashtirish asosiy 
mezonlarini aniqlash juda muhimdir. Jamiyatning ijtimoiy tarkibidan kelib chiqib, 
bunday mezonlar quyidagicha bo‘lishi mumkin: 
x ijtimoiy-kasbiy, ijtimoiy-demografik (jins, yosh, millat, faoliyat turi); 
x ijtimoiy-ruhiy (psixologik) (jamoaning an’analari, manfaatlari yo‘nalishi, 
moda, urflar); 
x shaxsga xos harakterlari (harakter, temperament va h.k.).
Ko‘proq mavjud belgilarni aniqlash ular orqali ekskursantlarning 
ekskursiyalarga munosabatlarini ma’lum xizmat turi sifatida ma’lum tipologiyasini 
yaratish, mamlakat mehmonlari va aholi turli guruhlari bo‘sh vaqtini samarali 
boshqaruv tizimini ishlab chiqish imkonini beradi. Ekskursantlarni guruhlashni 
@TDIU_ARM

---

118 
birinchi bo‘lib, B.V.Yemelyanov taklif etgandi, bunga odamlarning. ekskursiyaga 
turg‘un kiziqishlari asosiy mezon qilib olindi. Savollarning bunday quyilishi 
ekskursantlarning asosiy mezonlarini aniqlash, ularga xizmat ko‘rsatishning aniq 
guruhlarini ajratish imkonini beradi.