O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti "Moliya" kafedrasi

Fiskal federalizm – federal hukumat
va hududiy hokimiyatlarning moliya
sohasidagi vakolatlarining o’zaro
taqsimlanishi.
др. 2004.yuzaga keladigan o‗zaro munosabatlar yig‗indisini o‗zida
ifodalaydi‖52, - deb ta‘rif berilgan.
Tor ma‘noda byudjet tizimi mamlakat ma‘muriy-hududiy
tuzilishiga mos ravishda shakllangan va yagona tizimni tashkil
qiluvchi barcha darajadagi byudjetlar yig‗indisidan iborat.
O‗zbekiston Respublikasining byudjet tizimini shakllanti
rish, shuningdek, byudjet tizimi byudjetlari o‗rtasidagi
munosabatlarni tashkil etish O‗zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi, O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi,
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining har moliyaviy yil
uchun tasdiqlanadigan ―O‗zbekiston Respublikasining asosiy
makroiqtisodiy ko‗rsatkichlari prognozlari va davlat byudjeti
parametrlari to‗g‗risida‖gi qarorlari va boshqa qonun hujjatlari
asosida amalga oshiriladi.
O‗zbekiston Respublikasi byudjet tizimi tuzilishining
asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat53:
1. Byudjet tizimining yagonaligi prinsipi – byudjet
hujjatlari va byudjet hisobotlarining shakllari, byudjet tasnifi
yagona bo‗lishi hamda byudjet tizimi byudjetlarining
daromadlari va xarajatlarini shakllantirish hamda ijro etish,
byudjet hisobini yuritish va byudjet hisobotini tuzishning
yagona tartibini nazarda tutadi.
2. Byudjet tizimining O‗zbekiston Respublikasi ma‘muriy
hududiy tuzilishiga muvofiqligi prinsipi – byudjet tizimi
O‗zbekiston Respublikasining ma‘muriy-hududiy tuzilishiga
muvofiq bo‗lishini belgilab beradi. Ushbu prinsipga muvofiq
O‗zbekiston Respublikasining har bir ma‘muriy-hududiy birligi
(Qoraqalpog‗iston Respublikasi, viloyat, shahar, tuman) o‗z
byudjetiga ega bo‗lib, u mamlakatdagi yagona byudjet
tizimining tegishli darajadagi bo‗g‗inini tashkil qiladi.
3. Byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o‗zaro
bog‗liqligi prinsipi – byudjet tizimi byudjetlarida nazarda
tutilgan xarajatlar hajmi ularning daromadlari va taqchillikni
52 O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi. 2-bob, 6-modda.
53 O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi, I-bo‗lim, 2-bob, 7-17-moddalar.
76qoplash manbalari yig‗indisining hajmiga muvofiq bo‗lishi
kerak. Bu prinsip byudjet tizimi tuzilmasidagi har bir
byudjet(respublika byudjeti, mahalliy byudjetlar)ning moliyaviy
jihatdan barqaror bo‗lishini, shu bilan birga byudjet ijrosida
daromad va xarajatlarning yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan
nomutanosibligi byudjetlararo transfertlar mexanizmlari
yordamida tekislanishi lozimligini nazarda tutadi, ya‘ni byudjet
tizimi byudjetlarini tuzish va ijro etishda ularning mablag‗lari
mazkur byudjetlarning balansliligini ta‘minlash uchun turli
darajadagi byudjetlar o‗rtasida qayta taqsimlanishi mumkin.
4. Byudjet tizimi byudjetlari daromadlarini prognoz qilish
va xarajatlarini rejalashtirish prinsipiga ko‗ra byudjet tizimi
byudjetlarini tuzishda byudjet tasnifiga muvofiq daromadlar
ularning aniq manbalari bo‗yicha prognoz qilinadi, xarajatlar
esa yo‗nalishlar bo‗yicha rejalashtiriladi.
5. Byudjet tizimi byudjetlari mablag‗laridan foydalanish
ning aniq yo‗naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati prinsipi
byudjet tizimi byudjetlarining mablag‗lari muayyan byudjet
tashkilotlari va byudjet mablag‗larini oluvchilarga ushbu
mablag‗lardan aniq belgilangan maqsadlarni moliyalashtirishda
foydalanish uchun ajratiladi. Tasdiqlangan byudjetda nazarda
tutilmagan yoki byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalariga
kiritilmagan yoxud byudjet tasnifida ko‗zda tutilmagan
maqsadlarga xarajat qilinishiga yo‗l qo‗yilmaydi.
6. Byudjet tizimi byudjetlarining mustaqilligi prinsipi har
bir byudjet o‗z daromad manbalariga ega ekanligi, xarajat
yo‗nalishlarini belgilashda mahalliy hukumat organlari ma‘lum
xarajat vakolatlariga ega ekanliklari, mahalliy byudjetlarni
tasdiqlash, shuningdek, ijrosi yuzasidan hisobotlarni ko‗rib
chiqish va tasdiqlash vakolatlari mahalliy boshqaruv
organlariga berib qo‗yilganligi bilan izohlanadi.
7. Byudjet tizimi byudjetlari mablag‗laridan foydalanish