O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti "Moliya" kafedrasi

ning natijadorligi prinsipi byudjet jarayoni ishtirokchilari
byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va ijro etishda o‗zlariga
berilgan vakolatlar doirasida o‗z byudjetlarining belgilangan
77hajmdagi mablag‗laridan foydalangan holda muayyan natijaga
erishish zaruriyatidan kelib chiqadi. Bu prinsip ―natijaga
yo‗naltirilgan byudjetlashtirish‖ talablaridan kelib chiqqan
holda Byudjet Kodeksiga kiritilgan bo‗lib, byudjet xarajatlarini
amalga oshirishda bevosita rejaning bajarilishiga emas, balki
ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta‘minlash maqsadida xarajat
larning natijaviylikka yo‗naltirilganligi bilan izohlanadi.
8. Kassaning yagonaligi prinsipi byudjet tizimi byudjet
larining barcha daromadlari Moliya vazirligi G‗aznachiligining
Yagona g‗azna hisobvarag‗iga kiritilishini va ularning barcha
xarajatlarini to‗lash ushbu hisobvaraqdan amalga oshirilishini
nazarda tutadi. Ushbu prinsipning amal qilishi davlat byudjeti
mablag‗larining hajmi va harakati to‗g‗risida tezkor
axborotlarga ega bo‗lish, byudjet mablag‗larini samarali
boshqarish, vaqtinchalik kassaviy uzilishlarning oldini olish,
byudjet ijrosining operativ joriy nazoratini amalga oshirish
imkonini beradi.
9. Byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi prinsipi
byudjet jarayonining har bir ishtirokchisi byudjet jarayonining
har bir bosqichida o‗z harakatlari uchun javobgar bo‗lishini
nazarda tutadi, chunki davlat byudjetining shakllanishida
jamiyatning ko‗pchilik a‘zolari – yuridik va jismoniy shaxslar
bevosita yoki bilvosita ishtirok etadi, keng jamoatchilikning
mablag‗lari evaziga shakllangan moliyaviy resurslarning
maqsadga muvofiq ishlatilishi uchun javobgarlik iqtisodiy,
ma‘muriy (ayrim hollarda jinoiy) huquq normalari bilan
tartibga solinadi.
10. Ochiqlik prinsipi davlat byudjetini va davlat maqsadli
jamg‗armalari byudjetlarini ko‗rib chiqish hamda qabul qilish
tartib-taomillarining jamiyat va ommaviy axborot vositalari
uchun ochiqligini, tasdiqlangan davlat byudjeti to‗g‗risidagi
axborotning ommaviy axborot vositalarida va O‗zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida e‘lon
qilinishini, byudjet ijrosining borishi to‗g‗risidagi axborot
ommaviy axborot vositalarida davriy ravishda chop etib
78borilishini, shuningdek Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida
joylashtirilishi va yangilab borilishini anglatadi.
Barcha darajadagi byudjetlarni shakllantirish, ko‗rib
chiqish, qabul qilish va ularning ijrosi hisobini yuritish
O‗zbekiston Respublikasining milliy valyutasi – so‗mda amalga
oshiriladi.
O‗zbekiston Respublikasining yuqorida ta‘riflangan davlat
byudjeti tuzilmasi O‗zbekiston Respublikasi respublika byudjeti,
Qoraqalpog‗iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent
shahar mahalliy byudjetlaridan tashkil topgan. Bu byudjetlar
mamlakatimizdagi davlat byudjeti amal qilishining tashkiliy
shakli bo‗lib xizmat qiladi.
Respublika byudjeti byudjet tizimining markaziy bo‗g‗ini
hisoblanadi. Respublika byudjeti Byudjet Kodeksida va boshqa
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shakllantiriladi va
ishlatiladi. Respublika byudjeti davlat byudjetining umum
davlat ahamiyatidagi tadbirlarni moliyalashtirishda
foydalaniladigan qismi bo‗lib, unda daromadlar manbalari va
ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yili mobaynida
aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablag‗lar sarfi yo‗na
lishlari va miqdori nazarda tutiladi.
O‗zbekiston Respublikasi davlat byudjetining barcha
daromadlari tarkibida Respublika byudjeti daromadlari
o‗rtacha 52-58 foizni tashkil qiladi, davlat byudjetidan amalga
oshiriladigan xarajatlarning esa 44-46 foizi respublika byudjeti
hisobiga to‗g‗ri keladi
Mahalliy byudjetlar darajasida Qoraqalpog‗iston Respub
likasi davlat byudjeti, viloyatlar byudjetlari va Toshkent shahar
byudjeti e‘tirof etiladi. Ularning tarkibiga o‗z navbatida,
mamlakatning ma‘muriy-hududiy tuzilishiga muvofiq ravishda
quyi (shahar, tuman) byudjetlar kiradi.
O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksining 5-bob, 35-
moddasiga muvofiq mahalliy byudjetlar tarkibiga kiruvchi
byudjetlar tuzilmasiga quyidagi byudjetlar kiradi:
 Qoraqalpog‗iston Respublikasi byudjeti tuzilmasiga
Qoraqalpog‗iston Respublikasining respublika byudjeti,
Qoraqalpog‗iston Respublikasiga qarashli bo‗lgan tumanlar va
shaharlarning byudjetlari kiradi;
 viloyatlar mahalliy byudjetlari tuzilmasiga viloyat byud
jeti, viloyatlar tarkibidagi tumanlar va shaharlar byudjetlari
kiradi;
 Toshkent shahar mahalliy byudjeti tuzilmasiga shahar
byudjeti va shahar tarkibiga kiruvchi tumanlarning byudjetlari
kiradi.
Huquqiy jihatdan mahalliy byudjetlar byudjet yili
davomida daromad manbalari va ulardan tushumlar miqdori,
aniq maqsadlar uchun mo‗ljallangan xarajat yo‗nalishlari aks
ettiriladigan moliyaviy hujjat hisoblanadi.