O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

98-bilet 
1.
 
Raqobat  usullari:  g‗irrom  va  halol  raqobat.  Narx  yordamida  va  narxsiz 
raqobatlashish.  
2.
 
Er narxi va uni belgilovchi omillar.  
3.
 
Globallashuv, global ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik muammolar.  
99-bilet 
1.
 
Mukammal raqobat va uning afzalliklari.  
2.
 
Agrosanoat integratsiyasi.  
3.
 
O‗zbekistonning xalqaro va mintaqaviy integratsion tashkilotlardagi ishtiroki. 
100-bilet 
1.
 
Mehnat shartnomalari tizimi. Mehnat konfliktlari va muzokaralar. 
2.
 
Agrobiznes va uning turlari.  
3.
 
Fermer xo‗jaligining iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati.  
 

 
 
256 
 
101-bilet 
1.
 
Iqtisodiy bilimlarning paydo b o‗lishi va fan  sifatida rivojlanishi. 
2.
 
Mukammal va nomukammal raqobat.  
3.
 
Iqtisodiyotning agrar sektori, uning milliy xo‗jalikdagi o‗rni va roli.  
102-bilet 
1.
 
Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti, metod va vazifalari.  
2.
 
Nomukammal raqobat va uning asosiy k o‗rinishlari.  
3.
 
Iqtisodi yotning sikll i gi  va m akroi qtisodi y  beqarorlik.  
103-bilet 
1.
 
Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar, ularning turlari.  
2.
 
Raqobatchilikdagi asosiy iqtisodiy tamoyillar. 
3.
 
Iqtisodiy sikllar, ularning nazariyasi. 
104-bilet 
1.
 
Iqtisodiy qonunlar amal qilishi va ularning turli sharoitlarda namoyon bo‗lishi.  
2.
 
Raqobat - i qt is odi yot ni  harakatl anti ruvchi  kuchi  ekanl i gi .   
3.
 
Iqtisodiy s i k l n i n g   m az m u ni .    
105-bilet 
1.
 
Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishni qanday tushunasiz? 
2.
 
Antimonopol qonunchilik va uning asosiy y o‗nalishi. 
3.
 
S i k l l i  t e b r an i s hl a r.  S i k l l i k  tebranishlarning ko‗rinishlari. 
106-bilet 
1.
 
Natural ishlab chikarishdan tovar ishlab chiqarishga  o‗tish jarayoni.  
2.
 
Bozor iqtisodiyotiga o‗tish sharoitida raqobatchilikning xususiyatlari. 
3.
 
Milliy daromad va uning tarkibi.  
107-bilet 
1.
 
Tovar ishlab chiqarishining yuzaga kelishi va uning rivojlani shi.  
2.
 
Narx iqtisodiy vosita ekanligi va uning mazmuni.  
3.
 
Iqtisodiy inqirozlar.  Ortiqcha va taqchil  ishlab chiqarish inqirozlarining tarkibiy 
qismlari.  
108-bilet 
1.
 
Mehnat unumdorligi va intensivligi.  
2.
 
Narx turlari va ularning qo‗llanish doirasi.  
3.
 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, uning sabablari va oqibatlari.   
109-bilet 
1.
 
Pulning kelib chiqishi va uning asosiy funksiyalari. 
2.
 
Ulgurji, chakana, nufuzli narxlar, milliy va jahon bozoridagi narx jarayonlari.  
3.
 
Ishchi kuchining takror hosil bo‗lishi.  
110-bilet 
1.
 
Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari. 
2.
 
O‗zbekistonda narxlarning shakllanish xususiyatlari. 
3.
 
Ishchi kuchi, mehnat resurslari, to‗la va samarali bandlik.  
111-bilet 
1.
 
Mulkiy munosabatlar, mulk turlari. Mulk sub‘ektlari va ob‘ektlari. 
2.
 
Tadbirkorlik tushunchasi. Biznes va tadbirkorlik.  
3.
 
Ish kuchi va mehnat resurslarining tarkibi tavsifi.  
112-bilet 
1.
 
Mulkchilik munosabatlari mohiyati va iqtisodiy mazmuni. 
2.
 
Tadbirkorlik tamoyillari va qoidalari.  
3.
 
Ishsizlik va uning turlari.   
113-bilet 
1.
 
Mulk shakllari, ko‗p ukladli iqtisodiyot. 
2.
 
Tadbirkorlikning tashkiliy-huquqiy asoslari.  

 
 
257 
 
3.
 
Ishsizlik darajasini aniqlash.  
114-bilet 
1.
 
O‗zbekistonda  mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  va  xususiylashtirishning  maqsadi, 
shakllari, usullari va ularning asosiy bosqichlari. 
2.
 
Makroiqtisodiy ko‗rsatkichlar, shart-sharoitlar.  
3.
 
A.Ouken qonuni.  
115-bilet 
1.
 
Bozor iqtisodiyoti tushunchasi, uning asosiy belgilari. 
2.
 
Tadbirkorlikning asosiy turlari.  
3.
 
O‗zbekistonda ishsizlik muammosi, bandlik siyosatining o‗ziga xos xususiyatlari. 
 
116-bilet 
1.
 
Bozor iqtisodiyoti umuminsoniy qadriyatdir.  
2.
 
Firma (korxona) faoliyati, kichik, o‗rta va yirik biznes.  
3.
 
Moliya munosabatlarining mohiyati va vazifalari.  
 
117-bilet 
1.
 
Bozor iqtisodiyoti ob‘ektlari va sub‘ektlari. 
2.
 
Tadbirkorlik kapitali. Kapital harakati va uning bosqichi: bozor-ishlab chiqarish-bozor.  
3.
 
Moliyaviy resurslar, moliyalashtirish.  
 
118-bilet 
1.
 
Erkin iqtisodiyot tamoyillarining joriy etilish yo‗llari.  
2.
 
Tadbirkorlik kapitalining doiraviy aylanishi. 
3.
 
Moliya munosabatlari ishtirokchilari.  
119-bilet 
1.
 
Iqtisodiyotda monopoliyalar va antimonopol siyosat.  
2.
 
Iqtisodiy xarajatlar tushunchasi. Xarajatlarning tarkibi.  
3.
 
Moliya tizimi va moliya siyosati. 
120-bilet 
1.
 
Bozor infratuzilmasi, uning tarkibi va shakllanishi. 
2.
 
Qisqa davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari.  
3.
 
Fiskal siyosat.  
121-bilet 
1.
 
Iqtisodiy barqarorlik, unga erishishning muhim  shartlari. 
2.
 
Doimiy, o‗zgaruvchan va umumiy xarajatlar.  
3.
 
Byudjet taqchilligi va d avl at   qa rz l ari .   
122-bilet 
1.
 
Bozor iqtisodi yoti  gl obal va umuminsoni y jarayon  ekanligi.  
2.
 
Iqtisodiy sof foyda. Firmaning eng ko‗p foydaga ishlashi.  
3.
 
O‗zbekistonda moli ya bozorini  shakllantirish jarayoni.  
123-bilet 
1.
 
Rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‗tishning xususiyatlari. 
2.
 
Foyda normasi va massasi.  
3.
 
Davlat byudjetining daromad manbalari.   
124-bilet 
1.
 
Bozor islohotlari. O‗tish davri iqtisodiyotining tub belgilari. 
2.
 
Tijorat xarajatlari va ularni qoplash manbalari. 
3.
 
Davlat byudjetining xarajat yo‗nalishlari.   
125-bilet 
1.
 
Ko‗p ukladli iqtisodiyotning paydo bo‗lishi, iqtisodiyotni erkinlashtirish. 
2.
 
Tijoratdagi normal foyda, iqtisodiy foyda, omad foydasi.  
3.
 
O‗zbekistonda byudjetdan tashqari moliya  jamg‗armalari.  
126-bilet 
1.
 
O‗z beki st onda boz or i qt isodi yot i ga  o‗t i sh  va  islohotlar strategiyasi.  

 
 
258 
 
2.
 
Foydaning taqsimlanishi va ishlatilishi. Bankrotlik. 
3.
 
O‗zbekistonda byudjet tizimini takomillashtirishning o‗ziga xosligi.  
127-bilet 
1.
 
Islohotlarning ko‗p bosqichli bo‗lishi.  
2.
 
Iqtisodiy o‗sish tushunchasi.  
3.
 
Soliq tizimi va uning vazifalari.  
128-bilet 
1.
 
Ijtimoiy yo‗naltirilgan bozor iqtisodiyoti: maqsad va vazifalar. 
2.
 
Iqtisodiy o‗sishning mikdoriy va sifat jihatlari.  
3.
 
O‗zbekistonda byudjet va soliq tizimining takomillashishi. 
129-bilet 
1.
 
Raqobat muhitining yaratilishi, tadbirkorlikni qo‗llab-quvvatlash. 
2.
 
Iqtisodi yotni tartibga solishning mo hi yati va zarurligi 
3.
 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari.  
130-bilet 
1.
 
Iqtisodiyotdagi barqarorlik va tarkibi y  o‗z garishl arni t a‘minl ash.  
2.
 
Ishlab chiqarish tarkibi va tabiiy resurslarining iqtisodiy o‗sishga ta‘siri.  
3.
 
Keyns nazariyasi, monetar va yangi klassik modellari. 
131-bilet 
1.
 
Pul-kredit (monetar) siyosati.  
2.
 
Ekstensiv va intensiv iqtisodiy  o‗sish.  
3.
 
Mahsulotning resurs,
 
mehnat,
 
energetik va fond (kapital) sig‗imi.
 
 
132-bilet 
1.
 
Bozor iqtisodiyoti shakllanish jarayonida aholining tabaqalanishi. 
2.
 
Milliy boylik va uni aniqlash usullari.  
3.
 
Iqtisodiyotni tartibga solishning bozor mexanizmi.  
133-bilet 
1.
 
Ijtimoiy siyosatning asosiy yo‗nalishlari. 
2.
 
Iqtisodiy salohiyat va undan samarali foydalanish yo‗llari. 
3.
 
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning maqsadi va vazifalari. 
134-bilet 
1.
 
Pul muomalasi va uning amal qilish qonuniyatlari.  
2.
 
Davlatning iqtisodiyotga ta‘sir qilish usullari va vositalari. 
3.
 
Nominal va real ish xaqi.  
135-bilet 
1.
 
Pulga bo‗lgan talab va pul taklifi.  
2.
 
 Jahon xo‗jaligi tushunchasi. 
3.
 
 Ish xaqi darajasi va uning miqdoriga ta‘sir etuvchi omillar.  
136-bilet 
1.
 
Inflyatsiya, uning mohiyati va turlari.  
2.
 
Mehnat bozoridagi raqobat va ish xaqi. 
3.
 
Jahon xo‗jagining taraqqiyot bosqichlari.   
137-bilet 
1.
 
Kreditning mohi yati, manbalari va vazifalari.   
2.
 
Mehnat munosabatlarining mazmuni va tarkibiy tuzilishi. 
3.
 
Jahon xo‗jaligi rivojlanishining zamonaviy xususiyatlari .  
138-bilet 
1.
 
Bank tizimi. Markaziy, tijorat va xususiy banklar va ularning vazifalari. 
2.
 
 Ishga yollanish, ish sharoiti, inson omiliga investitsiya.  
3.
 
YAngi xalqaro tartiblarning vujudga kelishi.  
139-bilet 
1.
 
Talab tushunchasi. Talab qonuni va uning o‗zgaruvchanlik xarakteri. 

 
 
259 
 
2.
 
Kasaba uyushmalarining tadbirkorlar va davlat bilan  o‗zaro aloqasi 
3.
 
Iqtisodiy rivojlanishning umumjahon shart-sharoitlari va baynalmilallashuv.  
140-bilet 
1.
 
Individual va bozor talabi.  
2.
 
Agrar munosabatlar va uning bozor tizimidagi xususiyatlari. 
3.
 
Mutlaq va qiyosiy ustunlik nazariyasi.  
141-bilet 
1.
 
Bozor narxi, xaridor didi, xaridor daromadlari, o‗rinbosar tovarlar narxi.  
2.
 
Iqtisodiyotning agrar sektori . 
3.
 
Jahon xo‗jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish.  
142-bilet 
1.
 
Taklif  tushunchasi.  Taklif  qonuni  va  ishlab chiqarish hajmi  o‗rtasidagi bog‗lanish, 
taklif o‗zgaruvchanligi, taklifga ta‘sir qaluvchi omillar.  
2.
 
Erning resurs sifatida aloxida xususiyatlari.  
3.
 
O‗zbekistonning  jahon  hamjamiyatiga  kirib  borishi  va  tashqi  iqtisodiy  faoliyatining 
asosiy yo‗nalishlari. 
143-bilet 
1.
 
Talab va taklifning mos kelishi. Talab va taklifning o‗zgarish qoidasi.  
2.
 
Er mulk va xo‗jalik yuritish vositasi sifatida.  
3.
 
Globallashuvning ob‘ektivligi.  
144-bilet 
1.
 
Bozor muvozanati va uning iqtisodiyotga ta‘siri.  
2.
 
Ijara munosobatlari. yer rentasi tushunchasi, uning turlari. 
3.
 
Axborot jamiyatlari, postindustrial jamiyatlar.  
145-bilet 
1.
 
Raqobatning mohiyati va uning iqtisodiy asoslari.   
2.
 
Renta miqdoriga ta‘sir etuvchi omillar.  
3.
 
Globallashuv sharoitida milliy iqtisodiyotlarning rivojlanish shart-sharoitlari.  
146-bilet 
1 .
 
Raqobat munosabatlari hamda u ni n g i sh t i r okc h i l a r i .    
2 .
 
Differensial renta. (Differensial renta I, Differensial renta II) 
3.
 
Xalqaro iqtisodiy iqtegratsiyaning mohiyati, shakllari va ob‘ektiv asoslari. 
147-bilet 
1.
 
T a r m o q  i c hi d a gi   r a qo b a t .   Tarmoqlararo raqobat.  
2.
 
Absolyut, monopol, undirma sanoatdagi renta, qurilish uchastkasidagi renta.  
3.
 
Mintaqaviy integratsion tashkilotlar.  
148-bilet 
1.
 
Raqobat  usullari:  g‗irrom  va  halol  raqobat.  Narx  yordamida  va  narxsiz 
raqobatlashish. 
2.
 
Er narxi va uni belgilovchi omillar.  
3.
 
Globallashuv, global ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik muammolar.  
149-bilet 
1.
 
Mukammal raqobat va uning afzalliklari.  
2.
 
Agrosanoat integratsiyasi.  
3.
 
O‗zbekistonning xalqaro va mintaqaviy integratsion tashkilotlardagi ishtiroki. 
150-bilet 
1.
 
Mehnat shartnomalari tizimi. Mehnat konfliktlari va muzokaralar. 
2.
 
Agrobiznes va uning turlari.  
3.
 
Fermer xo‗jaligining iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati.  

 
 
260 
 
IQTISODIYOT  NAZARIYASI  FANIDAN 
ASOSIY DARSLIKLAR VA O„QUV QO„LLANMALAR 
1.
 
Shodmonov  Sh.,  Alimov  R.H.,  Jo‗raev  T.T..  Iqtisodiyot  nazariyasi.  T.;  «Moliya», 
2002 y., 416 bet. 
2.
 
Jo‗raev  T..  Iqtisodiyot  nazariyasi.  (Ko‗rgazmali  qo‗llanmalar  va  test  savollari,  1-2-
qism), Toshkent, 2004 y., 1-qism(188 bet), 2-qism (207 bet)  
3.
 
Shodmonov Sh.Sh., G‗afurov U.V.. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik, Toshkent, ―Fan va 
texnologiya‖, 2005 y., 780 bet. 
4.
 
Beknozov N. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik, TDYUI, 2005 y., 508 bet. 
5.
 
Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik, Toshkent, 2005 y., 304 bet. 
6.
 
O‗lmasov A., Vahobov A.. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik, Toshkent, 2006 y., 448 bet. 
7.
 
Abulqosimov  H.P.,  Shodmonov  Sh.Sh.  –  Iqtisodiy  bilim  asoslari.  O‗quv  qo‗llanma. 
T., Akademiya, 2010. 
8.
 
Курс экoнoмическoй теoрии: учебник – 6-е исп. -  Кирoв: «AСA», 2009.- 848с. 
9.
 
Курс  микрoэкoнoмики:  учебник  /  Р.М.  Нуреев.-  2-е  изд.,  изм.  –  М.:Нoрмa  : 
Инфрa-М, 2010. -576 с. 
10.
 
Экoнoмическaя  теoрия.  Кейсы  из  рoссийскoй  прaктики.  Бaкaлaвриaт:  учебнoе 
пoсoбие.  /кoл.  aвтoрoв;  Пoд  ред.  Н.Н  Думнoй  и  М.A  Эскиндaрoвa.  -    М.: 
КНOРУС, - 256 с. 
11.
 
Экoнoмическaя  теoрия:  учебник  /И.К  Стaнкoвскaя,  И.A.  Стрелец.  –  3-е  изд., 
испр. – М.: Эксмo, 2008 – 448 с. 
12.
 
Экoнoмическaя  теoрия  для  бaкaлaврoв:  учебнoе    пoсoбие  /С.С.  Нoсoвa,  В.И. 
Нoвичкoвa. -  М.: КНOРУС , 2009. – 368с.  
13.
 
Экoнoмическaя  теoрия.  Элементaрный  курс:  учебнoе  пoсoбие  /С.С.  Нoсoвa.  -  
М.: КНOРУС , 2008. – 520с. 2 экз. 
14.
 
Экoнoмическaя  теoрия.  Экoнoмическaя  теoрия.  Микрoэкoнoмикa-  1,2:  Учебник 
/Пoд  oбщ.  ред.  зaслуженнoгo  деятеля  нaуку  РФ,  Г.П.  Журaвлевoй.  –  4-е  изд., 
испр. и дoп. – М.: «Дaшкoв и К
0
» , 2008. – 934 с.  
15.
 
Экoнoмическaя теoрия:   учебнoе  пoсoбие /Г.С. Вечкaнoв Г.Р. Вечкaнoвa  – М.: 
Эксмo, 2008. – 448 с.  
16.
 
Экoнoмическaя  теoрия:  Нoвейшие  течения  Зaпaдa:  учебнoе    пoсoбие.  –  М.: 
ИНФРA-М, 2009. – 416 с. 
17.
 
Экoнoмическaя теoрия. Экспресс курс: учебнoе пoсoбие /кoл. aвтoрoв; пoд. ред. 
A.Г.Грязнoвoй,  Н.Н.Думнoй,  A.Ю.Юдaнoвa.  –  4-е  изд.,  стер.  –  М.:  КНOРУС  , 
2008. – 608 с. 
Qo„shimcha adabiyotlar 
1.
 
Karimov  I.A.  Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi,  O‗zbekiston  sharoitida  uni  bartaraf 
etishning yo‗llari va choralari. – Toshkent: O‗zbekiston, 2009. – 56 b. 
2.
 
 Karimov  I.A.  Asosiy  vazifamiz  –  Vatanimiz  taraqqiyoti  va  xalqimiz  farovonligini 
yanada yuksaltirishdir. – Toshkent: O‗zbekiston, 2010. -80 b. 
3.
 
O‗zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 
noyabrdagi  qo‗shma  majlisidagi  ―Mamlakatimizda  demokratik  islohotlarni  yanada 
chuqurlashtish  va  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish  konsepsiyasi‖  mavzusidagi 
maruzasini  o‗rganish  bo‗yicha  o‗quv-uslubiy  majmua.  Toshkent:  ‖Iqtisodiyot‖ 
nashriyoti, 2010.- 281 bet 
4.
 
Abulqosimov  H.P.,  Shodmonov  Sh.Sh.  –  Iqtisodiy  bilim  asoslari.  O‗quv  qo‗llanma. 
T., Akademiya, 2010. 
5.
 
O.  Atamirzaev,  N.Tuxliev.  Uzbekistan,  priroda,  naselenie,  ekonomika.  T.  O‗zME. 
2009, 240 b. 
6.
 
Kasimov  G.M.,  Maxmudov  B.J.    Osnovi  natsionalnoy  ekonomiki.  uchebnik.  T.: 
Mexnat , 2004, 384 s. 

 
 
261 
 
7.
 
To‗xliev  N.,  Xaqberdiev  Q.,  Ermamatov  Sh.,  Xolmatov  N.  O‗zbekiston  iqtisodiyoti 
asoslari. O‗quv qo‗llanma. T. O‗zME. 2004, 280 b.  
8.
 
To‗xliev  N.,  Xaqberdiev  Q.,  Ermamatov  Sh.,  Xolmatov  N.  Iqtisodiy  bilim  asoslari. 
Qo‗llanma. T. O‗zME. 2004, 96 b.  
9.
 
O‗lmasov A. Iqtisodiy bilim asoslari. T. Mehnat, 2001.    
10.
 
Ekonomicheskoe obozrenie. Ilmiy jurnal. 2000-2009 y. materiallari 
11.
 
O‗zbekiston  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishining  1996-2009  yillardagi  asosiy 
ko‗rsatkichlari. - T. 1997-2010 yy.  
12.
 
O‗zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo‗mitasi to‗plamlari. 
Internet saytlari 
www.mf.uz
  
 
O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
www.custom.uz
  
O‗zbekiston Respublikasi Bojxona qo‗mitasi 
www.cbu.uz
  
 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki 
www.nbu.uz
    
O‗zbekiston Respublikasi Milliy banki 
www.cisstat
  
 
MDH Davlatlararo statistika qumitasi 
www.worldbank.org
   Jahon banki 
www.imf.
org   
Xalqaro Valyuta Jamg‗armasi 
www.prb.org
 
 
BMTning Aholishunoslik tadqiqotlari byurosi

 
 
262 
 
GLOSSARIY
 
Bozor - bu sotuvchilar va haridorlar o‗rtasidagi mahsulot sotish va sotib olish bo‗yicha 
erkin munosabatlar tizimidir. 
Ehtiyoj  –  insonni,  korxonani  faoliyat  ko‗rsatishi  va  rivojlanishi  uchun  zarur  bo‗lgan 
barcha narsalar. Ehtiyoj  –  bu insonlarni  iqtisodiy faoliyat  bilan shug‗ullanishiga undaydigan 
ichki kuch. 
Iqtisodiy ne‟mat – ehtiyojni qondirish vositasi. Ne‘matlar cheklangan va cheklanmagan 
bo‗lishi  mumkin.  Cheklangan  ne‘matlarga  tovarlar,  xizmatlar  va  resurslar  kiradi  (avtomobil, 
kiyim-kechak,  non,  paxta  tolasi  va  boshqalar).  Cheklangan  ne‘matlar  iqtisodiy  ne‘matlarni 
tashkil qiladi. Cheklanmagan ne‘matlarga misol tariqasida havo va suv kirishi mumkin. 
Ne‟matlar  noyobligi  deganda  -  iqtisodiy  sub‘yektlardagi  mavjud  ne‘matlar 
zahirasining shu ne‘matlarga ehtiyoj sezgan haridorlarning talablarini yetarli darajada qondira 
olmasligi tushuniladi. 
Bir-birini  o„rnini bosuvchi  ne‟matlar - bu bir  xil ehtiyojni qondiruvchi ne‘matlardir. 
Masalan,  shaxsning  go‗sht  mahsulotiga  bo‗lgan  ehtiyojini  mol  go‗shti,  qo‗y  go‗shti  yoki 
parranda  go‗shti  bilan  qondirish  mumkin.  Odatda,  bir-birini  bosuvchi  tovarlardan  biri 
narxining oshishi, boshqasiga bo‗lgan talabning oshishiga olib keladi. 
O„zaro  bir  –  birini  to„ldiruvchi  ne‟matlar  –  bu  shaxsni  yoki  ishlab  chiqarish 
ehtiyojini  kopmlektlarda  qondiradigan  ne‘matlar.  To‗ldiruvchi  ne‘matlardan  biriga  talab 
oshsa, qolganlariga ham talab oshadi. 
Ne‟matlar  noyobligi  -  bu  biror  tovar  yoki  resurs  hajmining  ma‘lum  vaqt  oralig‗ida 
chegaralanganligidir. 
Cheklangan  ne‘matlarni  iqtisodiy  sub‘yektlar  o‗rtasida  ratsional  taqsimlashni  amalga 
oshirish uchun har qanday jamiyat quyidagi uchta iqtisodiy savolga javob berishi kerak:  
Nima ishlab chiqarish kerak?  
Qanday ishlab chiqarish kerak?  
Kimga ishlab chiqarish kerak? 
Naflilik  –  iqtisodiy  ne‘matlar  orqali  shaxs  ehtiyojini  qondirish  darajasi.  Ne‘mat  inson 
ehtiyojini qancha to‗laroq qondirsa uning nafligi shuncha yuqori bo‗ladi. 
Iqtisodiy resurslar – ishlab chiqarishda foydalaniladigan omillar yoki ishlab chiqarish 
omillaridir. 
Ishlab  chiqarish  omillari  cheklangan  bo‗lib,  ularga  mehnat,  kapital,  materiallar  (xom 
ashyo, butlovchi qismlar, elektr energiya, gaz, suv va hokazo), yer resursi kiradi. 
Tadbirkorlik  qobiliyati,  boshqaruv  qobiliyati,  axborot  –  biror  ob‘ekt  to‗g‗risida  va 
unda bo‗layotgan jarayonlar to‗g‗risidagi ma‘lumotlar. 
Harajatlar – mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan sarflar. 
Al‟ternativ  harajatlar  –  tanlashda  voz  kechilgan  eng  yaxshi  al‘ternativ  variantdan 
olinadigan natija (qiymat, foyda, naflik). Al‘ternativ qiymatni foydalanilmagan imkoniyat deb 
ham qarashadi: biror ne‘mat qiymatini voz kechilgan boshqa bir nechta ne‘mat qiymati bilan 
ifodalanishi. 
Ishlab  chiqarish  imkoniyatlari  chizig„i  –  mavjud  bo‗lgan  ishlab  chiqarish 
resurslaridan  to‗liq  va  samarali  foydalanish  orqali  ishlab  chiqariladigan  tovarlar 
kombinatsiyasini ifodalovchi chiziq. 
Iqtisodiy o„sish - ishlab chiqarishda foydalaniladigan resurslar miqdorini oshirish yoki 
texnologiyani  takomillashtirish  orqali  jamiyatning  ishlab  chiqarish  imkoniyatlarini 
kengaytirish. 
Firma–  jismoniy  yoki  yuridik  shaxs  sifatida  mahsulot  ishlab  chiqarish  va  sotish  bilan 
shug‗ullanuvchi iqtisodiy sub‘yekt. 

 
 
263 
 
Institutlar 
–  iqtisodiy  sub‘yektlar  harakatini  cheklovchi,  ularning  o‗zaro 
munosabatlarini  tartibga  soluvchi  me‘yorlar,  qoidalar  hamda  ushbu  me‘yor  va  qoidalarni 
bajarilishini nazorat qilish mexanizmlari. 
Narx – bir birlik tovarni sotib olish uchun to‗lanadigan pul miqdori. 
Taklif –  bu ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilar  tomonidan berilgan narxlarda sotilishi 
mumkin  bo‗lgan  tovarlar  miqdori.Talab  –  berilgan  narxlarda  haridorlar  tomonidan  sotib 
olinishi mumkin bo‗lgan tovarlar miqdori.