O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti kurs ishi mavzu: ilmiy ishda ifoda tarzi bajardi: ilmiy rahbar: toshkent 2021

II.BOB. ILMIY ISHLARNI IFODALASH USULLARI

2.1 Ilmiy ijodda tizimli yondashuv ham mavjuddir.

Tizimli (sistemali) yondashuv deganda, qismlardan tashkil topgan va muayyan tarzda bir-biri bilan bog‘langan hamda bir butun yaxlitlikni tashkil etadigan jarayonlarning hammasi tushuniladi. Tizimlar: oddiy, murakkab turlarga bo‘linadi. Masalan: oddiy tizimga misol qilib oshxonadagi idish-tovoqlar yig‘indisini olish mumkin. Murakkab tizimga esa, o‘simliklar, hayvonot olami tizimlarini olish mumkin. Iqtisodiyotda ishlab chiqarish tizimi , ishlab chiqarish munosabatlari tizimlari murakkab xarakterdadir. Ilmiy ijodda narsa va hodisalarga tizimli yondashish talab etiladi. Tizimli yondashish natijasida olingan natijalar haqiqatdan uzoqlashmaydi. Shu sababli tizimli yondashuv oldida turli vazifalar turadi. Bular quyidagilar:

• 
  ilmiy ijodda narsa va hodisalarni faqat yaxlitlikda emas, umumiylikda murakkab tizim sifatida tahlil qilish;
  
• 
  tizim va tizimlarning mohiyatini ilm jihatdan tutgan o‘rnini aniqlash;
  
• 
  tizim va tizimlar haqida xolisona bilimga ega bo‘lish;
  
• 
  olib borilayotgan tadqiqot tizimi boshqa tadqiqotlar tizimidan farq qilishi va boshqalar.
  

XX asrda paydo bo‘lgan fanlar barcha sohalarda tizimli yondashuvni talab etmoqda. Sababi tabiat va jamiyatdagi barcha narsa va hodisalar yakka holda emas, balki o‘zaro bog‘langan va aloqadadir.

Ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) haqidagi xisobot quyidagilarni o’z ichiga oladi:

- boshka varak;

- bajarilgan ishlarning kiskacha mazmuni va bajaruvchilar ruyxati;

- referat;

- mundarija;

- qisqartmalar, belgilar va maxsus terminlar ruyxati, zarur xolda ularga tushuntirish beriladi;

- asosiy kism;

- adabiyotlar ruyxati;

- ilova.

Referat utkazilgan ITI asosiy mazmunini ifodalash kerak, unda xisobotning xajmi, tasvirlar mikdori va tavsifi, jadvallar mikdori, xisobot yozilgan til, asosiy ruyxati va referat matni xakidagi ma’lumot bulishi lozim.
Referat matni kuyidagilarni uz ichiga oladi:

§ Bajarilgan ish moxiyatini va tadqiqot usulini ifodalovchi asosiy kism;

§ Referat asosiy kismi mazmunini ochib beruvchi anik m’lumotlar;

§ Olingan natijalarning uziga xosligi, samaradorligi, kullanilishi mumki bulgan soxalarda taalukli kiskacha xulosalar.

Xisobotning asosiy qismi quyidagi bulimlarni uz ichiga oladi:

§ Kirish;

§ Analitik sharx;

§ Ishning tanlangan yunalishini asoslash;

§ Bajarilgan ish uslubi, mazmuni va natijalarini ifodalovchi xisobot bulimlari;

§ Xulosa.

Kirish kismida ish bagishlangan ilmiy texnikaviy muammoning zamonaviy axvolini, shuningdek maksadini kiskacha tavsiflash kerak. Tavsiflanayotgan ishdagi yangilik va dolzarblik nimadan iboratligini bayon etish xamda uni utkazish zarurligini asoslash shart. Analitik sharxda tadqiqotning uslubiyoti va xal etish vositalari buyicha adabiyotlarda keltirilgan ma’lumotlar, ITI oldida turgan masalan yangicha xal etish yullari bayon kilinishi lozim. Ishning tanlangan yulini asoslash boshka mumkin bulgan yunalishlarga takkoslash buyicha afzalliklariga asoslanadi. ITI tanlangan yunalishi va ishchi gipoteza ITI utkazish anik shartlarni xisobga olgan xolda analitik sharxda mavjud bulgan tavsillarga asaolanishi kerak. ITIning tanlanagan yulini asoslash ishining maksadga muvofikligini asoslash bilan almashtirilmasligi kerak. ITI tanlangan yunalishi tegishli topshiriklar bilan asoslanmasligi lozim.

Tadqiqot uslubi tadqiqot utkazish uslubiyotini tanlashni asoslanishini bunda foydalanilayotgan yoxud ishlab chikarilayotgan texnikaviy vositalar matematik yoxud tadqiqot natijalarini ishlab chikishda boshka uslubini asoslangan informatsiyaning tegishli manbaiga xavola kilingan xolda uz ichiga olishi kerak.

Mazmun va bajarilgan ish natijlari kismida kuyidagilar kursatilishi lozim: maksad, muayan eksperementlar programmasining, ular moxiyatning ma’lumotlar bilan takkoslanishi. Bunday takkoslanish bulmaganda u xol asoslanishi kerak.

Olingan natijalar ta’kidlanishi va ularning kullanilish imkoniyati tavsiflanishi zarur.

Ilovada asosiy matnga kushilganda kup joyni egallaydigan kushimcha materiallar beriladi. Kuyidagilar ana shunday materiallar xisoblanadi: