O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat instituti

Tovar mahsuloti tarkibi. Tovar mahsuloti – bu paxta tozalash 
korxonasining tayyor va yarim tayyor mahsuloti bo‗lib (amaldagi standart 
me‘yorlariga mos keladigan paxtachilik mahsulotlari – paxta tolasi, chigiti, momiq, 
tarkibida kalta tola bo‗lgan chiqindilar qiymati), chetga sotishga mo‗ljallangan 
bo‗ladi. Bundan tashqari, tovar mahsuloti tarkibiga: Sanoat tavsifiga ega bo‗lgan 
ishlar va maishiy-xizmat ko‗rsatish ishlari (yordamchi sexlarning boshqa joyga 
sotiladigan mahsulotlari, asbob-uskunalarning kapital ta‘miri, dastgohlarni 
o‗rnatish bilan bog‗liq bo‗lgan montaj ishlari harajatlari va boshqalar) kiradi. Paxta 
tozalash korxonalarida yarim tayyor mahsulot bo‗lmaydi (5.1-rasm). 

---

113 
5.1-rasm. Tovar mahsuloti 
Yalpi mahsulot ko„rsatkichi. SHu bilan birga, vaqtincha ishlab chiqarilgan 
mahsulot hajmini o‗tgan yillar bilan solishtirish uchun korxonalarda yalpi 
mahsulot ko‗rsatkichidan foydalaniladi. Yalpi mahsulot korxonaning ma‘lum davr 
mobaynida qilgan ishlarining pul hisobidagi umumiy hajmini ifodalaydigan 
mahsulotdir. Yalpi mahsulot tovar mahsulotidan shunisi bilan farq qiladiki, uning 
tarkibiga reja davrida tugallanmagan ishlab chiqarish va korxonaning o‗zida 
ishlatilayotgan yarim fabrikatlarning ortishi yoki kamayishi hamda buyurtmachi 
materiali va xom-ashyosining qiymati hamda to‗liq tovar mahsuloti qiymati kiradi. 
SHuningdek, tovar va yalpi mahsulotni pul bilan baholash o‗rtasidagi farq shundan 
iboratki, yalpi mahsulot solishtirma narxlarda baholansa, tovar mahsuloti esa 
amaldagi mavjud ulgurji – sotish korxonalarida baholanadi. 
Sotilgan mahsulot deb – iste‘molchilarga va buyurtmachilarga etkazib 
berilgan hamda ular tomonidan haqi to‗lanib, korxona hisob raqamiga yoki 
kassasiga tushgan mablag‗ ko‗rinishidagi mahsulotga aytiladi (5.2-rasm). 

---

114