O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

-  energetika resurslariga bo’lgan ehtiyoj va ularni himoyalash (qoplash, 
yopish) bo’yicha yechimlar; 
-  materiallar, buyumlar, konstruktsiyalar va jihozlarni qurilish maydonida, 
binolar va inshootlarda saqlay olishga va ularning o’g’irlanishini bartaraf etishga 
yo’naltirilgan chora-tadbirlar. 
Texnologik kartalar qurilish jarayonlarini ilmiy tashkil etishning asosi 
hisoblanadi. Ular qurilish sohasida to’plangan ilg’or tajribalarni hisobga olgan 
holda amaldagi me’yorlar (QMQ, Davlat standartlari (DSt), instruksiyalar) asosida 
ishlab chiqiladi. Bino va inshootlarning tipli konstruktiv yechimlari asosida 
joydagi (mahalliy) sharoitlarga bog’langan (moslashtirilgan) tipli texnologik 
kartalari ishlab chiqariladi. 
Texnologik karta tuzilmasi quyidagi bo’limlardan tashkil topadi. 
1. “Qo’llanish sohasi” bino va inshootlar konstruktiv elementlarining 
xarakteristikalarini, jarayonlarning turlari va ularning tarkibini, ishlab chiqarish 

---

156 
sharoitlarini o’z ichiga oladi. 
2. “Ishlarning bajarilishini tashkil etish va uning texnologiyasi” asosiy deb 
hisoblanadi va quyidagilarni: tayyorgarlik ishlarining tugallanganlik talablari 
mashina va jihozlarning tavsiya etilayotgan tarkibi, konstruktiv elementlarning 
sxemasini va kopmleks mexanizatsiyalashtirish hamda mashina va jihozlarni 
joylashtirish sxemalarini, konstruktiv qismi elementlarini o’rnatish bo’yicha 
texnologik sxemalarni, materiallar va konstruktsiyalarni joylashtirish (yopiq va 
ochiq omborxonalarda saqlash) sxemasini o’z tarkibiga kiritadigan grafik material, 
ishlarni ishlab chiqish va brigadalar tarkiblari bo’yicha tavsiyalarni o’z tarkibiga 
kiritadi.
3. “Sifatga va qabul qilishga qo’yiladigan talablar” nazorat sxemasini yoki 
ishlarning sifatini baholash va nazorat qilishni amalga oshirish bo’yicha 
ko’rsatmalarni (jadval shaklida) o’z tarkibiga kiritadi. 
4. “Mehnatning mashina vaqti sarfining va ish haqining kalkulyatsiyasi”. 
5. “Ishlarni ishlab chiqish grafigi” mehnat sarfining kalkulyatsiyasi 
ma’lumotlaridan foydalangan holda tuziladi. 
6. “Moddiy-texnika resurslari” yoki “Moddiy-texnik resurslar”. 
7. “Texnika xavfsizligi” bo’yicha loyihaviy yechimlari QMQ, ShNQ va 
boshqa me’yoriy hujjatlarga asoslangan texnologik kartalar va jarayonlarga 
tegishli bo’lgan konkret chora-tadbirlar va qoidalarni talab etadi. 
8. “Texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar” tayyor, ya’ni tugallagan mahsulotning 
qabul qilingan o’lcham birligida ishlarni ishlab chiqish grafigi va mehnat sarflari 
ma’lumotlari bo’yicha tuzildi. 
Bu ko’rsatkichlar quyidagilarni: ishchilar mehnatining me’yoriy sarflari 
yig’indisi, kishi-soatlar; mashina vaqtining me’yoriy sarflari yig’indisi, mashina-
soatlar; ishchilarning ish haqi summasi, so’m; mexanizatorning ish haqi summasi, 
so’m; grafik bo’yicha ishning davomiyligi, smenalar; smenada bir nafar ishchining 
ishlab chiqarish unumdorligi, bu yakuniy tayyor mahsulot ko’rsatkichining kishi-
smenalardagi 
me’yoriy mehnat sarfiga bo’linganligi bilan aniqlanadi; 
mexanizatsiyalashga sarflanadigan xarajatlar, so’m; ishchilar ish haqi va 

---

157 
mexanizatsiyalashtirishga sarflanadigan xarajatlarning yig’indisi bilan 
aniqlaniladigan o’zgaruvchan sarf-xarajatlar, so’m. 
Texnologik kartalar binolar va inshootlarning ma’lum tiplari uchun o’z 
vaqtida texnologik me’yorlarni ishlab chiqish, qurilish jarayonlarining ketma-
ketligini, qo’llaniladigan mexanizatsiya vositalarini, brigadalar tarkibini va 
ularning mehnatini tashkil etish imkonini beradi. 
Ishlab chiqarish jarayonini har qanday ishlab chiqarishning mohiyati deb 
hisoblash mumkin. Qurilish maydonida amalga oshiriladigan ishlab chiqarish 
jarayonlarini qurilish jarayonlari deb atashadi (masalan, issiqxonani montaj qilish, 
ekskavator yordamida kotlovanni qazish va h.k.). qurilish jarayonlarini ketma-ket 
bajarish natijasida binolar va inshootlar deb ataladigan qurilish mahsuloti 
yaratiladi. Qurilish jarayonini o’rganish orqali ularning texnologik belgilari 
bo’yicha tayyorlash, transport va montaj-o’rnatishlar bo’yicha turkumlash 
mumkin. 
Tayyorlash jarayonlari: ixtisoslashtirilgan korxonalarda va qurilish 
maydonlari (ob’ekt oldidagi beton qorish qurilmalari, ko’chma bitum siquvchi 
agregatlar va boshqa shu kabilar)da qurilish materiallarini, yarim fabrikatlar 
(qurilish konstruktsiyalari, qorishmalar va hakozalar)ni tayyorlash. 
Transport jarayonlari: qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini 
qurilish maydoniga yetkazish va ularni bevosita ish joylariga o’zatishdan iborat. 
Montaj-o’rnatish jarayonlari bevosita qurilayotgan ob’ektda amalga 
oshiriladi. Ular o’zining mo’ljallanishiga (vazifasiga) ko’ra qurilish mahsulotini 
yaratuvchi asosiy jarayon (g’isht terish, konstruktsiyalarni montaj qilish va h.k.), 
tayyorlash jarayonlari (yuzalarni ya’ni sirtlarni bo’yashga tayyorlash, montaj 
oldidan konstruktsiyalarni yig’ish) va yordamchi jarayonlar (oyoq osti 
ko’priklarini o’rnatish, opalubkalar tayyorlash va h.k.). 
Texnologiyasining xususiyati(spetsifikatsiyasi)ga bog’liq ravishda montaj-
o’rnatish ish lari quyidagilarga yetakchi (asosiy) va qo’shma jarayonlarga 
bo’linadi. Texnologik ketma-ketlik va qurilish mahsulotini tayyorlash muddatini 
aniqlaydigan jarayonlar yetakchi jarayonlar deb atalsa, ular bilan parallel ravishda 

---

158 
bajariladigan jarayonlarni esa qo’shma jarayonlar deb atash qabul qilingan. 
Jarayonlarni qo’shish qurilish muddatini qisqartirishga sharoit yaratadi. 
Shuningdek qurilish jarayonlari mehnatning bajarilish usuliga ko’ra ham 
quyidagilarga ajratiladi: qo’lda bajariladigan jarayonlar, mexanizatsiyalashgan 
jarayonlar, kompleks-mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan jarayonlar. 
Qurilish jarayonlari tashkil etilishining murakkablik darajasi bo’yicha oddiy 
va kompleks (murakkab) jarayonlarga bo’linadi.