O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Oddiy jarayon – texnologik bog’langan ishchi operatsiyalar yig’indisi 
(jamlanmasi) bo’lib, ular aynan bir xil ijrochilar tomonidan bajariladi (poydevor 
bloklarini montaj qilish, svoylar qoqish va h.k.). 
Kompleks jarayon – texnologik va tashkiliy jihatdan bog’liq bo’lgan oddiy 
jarayonlar yig’indisi (jamlanmasi) bo’lib, ular tayyor mahsulot yagonaligi bilan 
uzviy bog’langandir. Masalan, kompleks jarayon – bu quyma (monolit) temirbeton 
poydevorni qurish bu esa o’z navbatida quyida ko’rsatilgan oddiy jarayonlardan 
iborat: qoliplar (opalubkalar)ni o’rnatish, armaturalarni montaj qilish, beton 
quyish, betonni parvarishlash. 
Qurilish ishlari – qurilish jarayonlarining yig’indisi, bu jarayonlarning 
bajarilishi natijasida qurilish mahsulotining ma’lum bir turi yaratiladi. 
Ularni qullaniladigan materiallar (er ishlari, g’isht terish va h.k.); 
tiklanayotgan konstruktiv elementlar (svayli, tom yopilmasi va h.k.); 
bajarilayotgan jarayonlar (montaj ishlari, transport ishlari va h.k.) bo’yicha 
nomlash mumkin. Qurilish ishlari umum qurilish ishlari (er ishlari, svaylar qoqish, 
g’isht terish, beton quyish va boshqalar) va maxsusishlar (santexnika ishlari, 
elektromontaj ishlari, texnologik jihozlarni montaj qilish va h.k.) ga bo’linadi. 
Umumqurilish ishlari qurilish korxonalari (tashkilotlari, firmalari) tomonidan 
bajarilsa maxsus ishlar esa ixtisoslashgan korxonalar (tashkilotlar, firmalar) 
tomonidan amalga oshiriladi. 
 
11.2. Qurilish korxonalari ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilmalari 
 

---

159 
Qurilish ishlab chiqarishida korxonalar (tashkilotlar, firmalar)ga birlashgan 
turli jamoalar faoliyat yuritadi. Bunda ular ma’lum bir ishlab chiqarish va iqtisodiy 
munosabatlar orqali birlashadilar. 
Hozirgi bozor munosabatlari sharoitida faoliyat yurituvchi sanoat ishlab 
chiqarishiga tegishli bo’lgan barcha xususiyatlar qurilishga ham tegishlidir. Biroq 
u bir qator o’ziga xos jihatlar va xususiyatlarga ham ega. Ishlab chiqarish 
jarayonida qurilish mahsuloti ko’chmas mulk bo’lsa, mehnat qurollari va 
predmetlari esa ko’chuvchan bo’ladi. Qurilish ochiq havoda, turli iqlimiy va tabiiy 
sharoitlarda, har xil muddatlarda olib boriladi (bir necha oylardan boshlab to bir 
necha yillar davom etadi). 
Qurilish unda bajariladigan jarayonlar tashqi omillar bilan bog’liqligi sababli 
boshqa sohalardan keskin farq qiladi. 
Qurilishda asosiy, yordamchi va tashqi yordam ko’rsatuvchi korxonalar, 
shuningdek, qurilish korxonasi (tashkiloti, firma) tarkibiga kiruvchi uchastkalar, 
tsexlar, xo’jaliklar, bo’limlar faoliyat yuritadi. 
Ular 11.1-rasmda ko’rsatilgan korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasini 
tashkil etadi. 
Korxona (qurilish tashkiloti, firmasi) tashkiliy tuzilmasi – bu menejment 
tizimini yaratish va uning faoliyatini koordinatsiyalash, berilgan dastur (beznes 
reja)ni bajarish bo’yicha boshqaruv yechimlarini ishlab chiqish va amalga oshirish 
bilan shug’unllanuvchi bo’limlar va xizmatlar yig’indisidir. 
Qurilish tashkilotlarining zamonaviy tashkiliy tuzilmalari bajariladigan 
qurilish-montaj ishlari (QMI) hajmi va qurilish ob’ektlarining hududiy 
joylashganligiga bog’liq ravishda ko’plab turli shakl(modifikatsiya)larga ega. Ular 
quyidagi belgilar bo’yicha turkumlanadi: 
-  shartnomaviy kelishuvlar (kontrakt) tavsifi bo’yicha bosh pudratchi va 
subpudratchi korxonalar; 
-  bajariladigan ish turlari bo’yicha asosiy umumqurilish ishlari (er ishlari, 
beton quyish, konstruktsiyalarni montaj qilish va h.k.) ni bajaruvchi umumqurilish 

---

160 
korxonalari, bir xil turdagi yoki bir jinsli ishlar kompleksi (pardozlash, tom yopish, 
elektromontaj, santexnika) ni bajaruvchi ixtisoslashgan korxonalar.