O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Nazorat uchun savollar
 
1. Tizim tushunchasi va uning turlari to’g’risida aytib bering.
2. “Boshqaruv” va “Boshqaruv tizimi” tushunchalariga izoh bering.
3. Oddiy boshqaruv tizimini tushuntiring.
4. Qurilishni boshqarish jarayoniga ta’rif bering.
5. Qurilish mahsuloti va uning xususiyatlarini ayting.
6. Boshqaruv funksiyalari qanday turlarga bo’linadi? 
7. Qurilish ishlab chiqarishini boshqarishning qanday umumiy usullari 
mavjud?
8. Boshqaruvning qanday tashkiliy tuzilmalari mavjud? va ularga ta’rif 
bering. 
9.
Matritsali boshqaruv tuzilmasi qanday hosil bo’ladi? 
10.
Boshqaruvning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilmasining 
afzalliklari 
nimalardan iborat ?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

152 
XI BOB. QURILISH ISHLAB CHIQARISHINI TASHKIL ETISH VA 
REJALASHTIRISH 
 
11.1. Qurilish ishlab chiqarishi va uni tashkil etish 
 
Qurilish ishlab chiqarishi - bu asosiy xususiy fondlarni yaratish va 
yangilash yo’li bilan kengaytirilgan ishlab chiqarishni ta’minlaydigan qurilish va 
montaj ishlari hamda jarayonlarining o’zaro bog’langan kompleksidir. U yangi 
binolar va inshootlarni tiklash (qurish) hamda mavjud bo’lgan binolar va 
inshootlarni kengaytirish, rekonstruktsiya qilish, texnik qayta jihozlash va 
ta’mirlash bilan bog’liq bo’lgan jarayonlarni qamrab oladi.
Qurilish ishlab chiqarishini tashkil etish - ob’ekt qurilishini va ishlarning 
alohida turlarini sifatli bajarish hamda samaradorlikni ta’minlash uchun barcha 
turdagi resurslar bilan ta’minlash, ishlarning bajarilish ketma-ketligi va ularning 
belgilangan muddatlarda bajarilishi, umumiy tartibni o’rnatish va ta’minlashni 
bajarishga qaratilgan o’zaro bog’langan tizimdir.
Qurilish ishlab chiqarishini tashkil etish ShNQ 3.01.01-03 “Qurilish ishlab 
chiqarishini tashkil qilish” talablariga muvofiq yakuniy natijaga erishish – ob’ekti 
zarur bo’lgan sifat va belgilangan muddatda ishga tushirishda hamma tashkiliy, 
texnikva va texnologik yechimlarning maqsadga muvofiq yo’naltirilganligini 
ta’minlamog’i kerak. 
Har bir ob’ekt qurilishi tashkil etish va ishlarni ishlab chiqish texnologiyalari 
bo’yicha oldindan ishlab chiqilgan yechimni o’z ichiga olgan tashkiliy-texnologik 
xujjatlar asosida amalga oshiriladi. Bu oldindan ishlab chiqilgan yechim qurilishni 
tashkil etish loyihasi (QTL) va qurilish ishlarini ishlab chiqish loyihasida 
(QICHL)da qabul qilingan bo’lmog’i lozim.
QTL loyihada (ishchi loyihada) ko’zda tutilgan to’liq qurilish hajmida ishlab 
chiqiladi. 
QTL tarkibiga qo’yidagilar kiradi: 

---

153 
- qurilishning kalendar rejasi, unda asosiy va yordamchi binolar va 
inshootlar qurilishining muddatlari va ketma-ketligi, texnologik uzellar va 
ishlarning bosqichlari, kapital mablag’larning taqsimlanishi bilan ishga tushirish va 
shaharsozlik komplekslari, binolar va inshootlar hamda qurilish davrlari bo’yicha 
qurilish-montaj ishlarining hajmlari ko’rsatiladi; 
- qurilish bosh rejalarida doimiy binolar va inshootlarning joylashishi, 
vaqtinchalik jumladan qo’chuvchan (inventar) binolar va inshootlar, jihozlar, 
konstruktsiyalar, materiallar va buyumlarni tashish uchun doimiy vaqtinchalik 
temir hamda avtomobil yo’llari; 
- katta yuk ko’taruvchi kranlarning yurishi uchun yo’llar; injenerlik 
tarmoqlari, qurilish maydonini elektrenergiyasi, suv, issiqlik, bug’ bilan 
ta’minlash manbalarini ko’rsatgan holda vaqtinchalik xizmat ko’rsatadigan 
injenerlik kommunikatsiyalarining asosiy ishlab turgan tarmoqlarga ulanish joylari; 
omborxona joylari; asosiymontaj kranlari va boshqa qurilish mashinalari, 
mexanizatsiyalashgan qurilmalar; bo’zilish kerak bo’lgan mavjud qurilishlar, 
binolar va inshootlarning bo’linish o’qlarini o’rnatish (mahkamlash) belgilarining 
joylashishlari ko’rsatiladi; 
- tashkiliy-texnologik sxemalar, ular orqali ishlarning texnologik ketma-
ketligi ko’rsatilgan holdabinolar va inshootlarni tiklashning maqbul (optimal) 
ketma-ketligi aniqlanadi; 
- asosiy qurilish, montaj va maxsus ishlar hajmlarining ro’yxati (vedomosti); 
- qurilish konstruktsiyalari, buyumlari, materiallari va jihozlarga bo’lgan 
ehtiyojlar ro’yxati; 
- asosiy qurilish mashinalari va transport vositalariga bo’lgan ehtiyojlar 
grafigi; 
- asosiy kategoriyalar bo’yicha quruvchi kadrlarga bo’lgan ehtiyojlar grafigi; 
- tushuntirish matni. 
QTL ning tartib va mazmuni loyihalanayotgan ob’ektning murakkabligi va 
spetsifikasini (o’ziga xosligini) hisobga olgan holda o’zgartirilishi mumkin. 

---

154 
Binolar, inshootlar yoki ularning qismlarini (uzellarini) tiklashda QICHL 
tarkibiga quyidagilar kiradi: 
-  ob’ekt bo’yicha ishlarni ishlab chiqarishning kalendar rejasi yoki 
kompleksli tarmoqlanuvchan grafik, ularda ishlarning bajarilishi ketma-ketligi va 
muddatlari ko’rsatilib, unda ishlar mumkin qadar maksimal holda qovushtiriladi; 
-  qurilish bosh rejasi, unda qurilish maydonining chegaralari va uni to’sish 
turlari; amaldagi vaqtinchalik xizmat qiladigan yer osti, yer usti va havo orqali 
o’tkazilgan tarmoqlar va kommunikatsiyalar; doimiy va vaqtinchalik xizmat 
qiladigan yo’llar; transport vositalari va mexanizimlarining harakatlanish 
sxemalari; qurilish va yuk ko’taruvchi mashinalarini o’rnatish joylari; ularning 
ko’chish yo’llari va ishlash (harakat) zonasi; doimiy, qurilayotgan va vaqtinchalik 
binolar va inshootlarning joylashish o’rni; geodezik bo’luvchi asoslar xavfli 
zonalar, ishchi yaruslarda (qavatlarda) ishlatilayotganlarning ko’tarilish yo’llari va 
ularni ko’tarib chiqarish holda tushirish vositalarini ko’rsatuvchi belgilarning 
o’rnatilish joylari; shuningdek binolar va inshootlarga utish yo’laklarining 
ko’tarilishi, energiya bilan ta’minlash manbalari va vositalari hamda qurilish 
maydonini yoritish vositalari va manbalari, yerga ulanish konturlari; qurilish 
axlatlari uchun ajratilgan joy va idishlar, materiallar va konstruktsiyalarni saqlash 
uchun maydon va xonalar, konstruktsiyalarni yig’in maydonchasi, quruvchilarga 
sanitar-madaniy-maishiy xizmat ko’rsatish xonalarining joylashishi, suv ichish 
o’rnatmalarining va dam olish joylari, hamda o’ta xavfli ishlarni bajarish zonalari 
ko’rsatiladi. Cho’kuvchan gruntlarda suv tarqatuvchi punktlar, nam jarayonlar 
qo’llanadigan mexanizatsiyalashgan o’rnatmalar va vaqtinchalik xizmat 
ko’rsatadigan inshootlar joyning relьefli bo’yicha pasayib boradigan tomonlarga 
joylashtirilishi, ularning atrofidagi maydonchalar suvning tez oqib ketishini 
hisobga olgan holda rejalashtirilmog’i lozim; 
-  texnologik kartalar (sxemalar), ularda aholida ish turlari sifat operatsion 
nazorat qilish sxemasi, ishlarni ishlab chiqish metodlarining bayonnomasi 
(matnni), mehnat sarflari va materiallar, mashinalar, jihozlar, moslamalar va 

---

155 
ishchilarni himoyalash vositalari, shuningdek korxonalarni, binolar va inshootlarni 
rekonstruktsiya qilishda demontaj ishlarining ketma-ket bajarilishi ko’rsatiladi; 
-  geodezik ishlarni ishlab chiqarish bo’yicha yechimlar o’z ichiga geodezik 
qurishlar (tuzishlar) va o’lchamlarni bajarish uchun belgilarni joylashtirish 
sxemalarini oladi, hamda bu yechimlarda zarur bo’lgan aniqlik va qurilish-montaj 
ishlarini geodezik nazorat qiladigan texnik vositalar ko’rsatiladi; 
-  QMQ 3.01.02-00 orqali aniqlangan tarkibda xavfsizlik texnikasi bo’yicha 
yechimlar; 
-  qurilish maydoni va ish joylarini suv, issiqlik va energiya ta’minoti va 
yorug’lik bilan yoritish (jumladan avariya holati uchun ham) uchun vaqtinchalik 
tarmoqlarni yotqizish bo’yicha yechimlar, ularda zarur bo’lgan hollarda ta’minot 
manbalaridan tarmoqlarni tortib borishni o’z ichiga olgan ishchi chizmalar 
ko’rsatiladi; 
-  texnologik inventar va montaj uskunalarining ro’yxati hamda yuklarni 
xavfsiz yuklash, ilish, osishning sxemalari; 
-  quyidagilarni o’z ichiga oladigan tushuntirish matni: