O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

14.2. Investitsiyalarni turkumlash va baholash 
Respublikamiz iqtisodiyotiga safarbar etilgan investitsiyalar import o‘rnini 
bosuvchi ishlab chiqarishning barpo qilinishi va yangi mahsulot turlarining 
o‘zlashtirilishi bilan bog‘liq. 
30-rasm. Investsiyalarning turlari 
Investitsiyalar turlari 
“Investitsiya faoliyati to’g’risida”gi 
Qonunga ko’ra 
Buxgalteriya hisobida aks ettirilishi 
bo’yicha 
Kapital 
investitsiyalar
Innovatsiya 
investitsiyalari
Kapital 
investitsiyalar
Moliyaviy 
investitsiyalar
Ijtimoiy 
investitsiyalar

---

344 
Investitsiya kiritish maqsadlari va ular bilan bog‘liq risklardan kelib chiqqan 
holda investitsiyalar venchur (riskli), bevosita, portfel va annuitet kabi turlarga 
tasniflanadi. 
Demak, investitsiyalar aniq va noaniq, lekin ehtimol risklar ostida kapitalni 
muayyan jarayonlarga, muayyan vaqtga bog‘lash bo‘lib, uning hozirgi qiymatini 
saqlash, kapitallashtirish va jamg‘arish maqsadiga qaratiladi. 
Kapital investitsiyalarga asosiy fondlarni vujudga keltirish va takror ishlab 
chiqarishga, shu jumladan yangi qurilishga, modernizatsiyalashga, rekonstruktsiya 
qilishga, texnik jihatdan qayta jihozlashga, shuningdek moddiy ishlab 
chiqarishning boshqa shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Innovatsiya investitsiyalariga yangi yoki takomillashtirilgan tovarlarni 
(ishlarni, xizmatlarni), ishlab chiqarish jarayonini, tadbirkorlik faoliyatini 
yuritishda yangi marketing uslubini yoki tashkiliy uslubni ishlab chiqish va 
o‘zlashtirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Ijtimoiy investitsiyalarga inson salohiyatini, ko‘nikmalarini va ishlab 
chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek nomoddiy ne’matlarning boshqa 
shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Moliyaviy investitsiyalar - xo‘jalik yurituvchi subyekt tasarrufidagi daromad 
olishga (foiz, royalti, dividend va ijara haqi shaklida) mo‘ljallangan, investitsiya 
qilingan sarmoya qiymatining ortishi yoki investitsiya qiluvchi kompaniya boshqa 
naf olish uchun foydalanadigan aktivlar.
53
Moliyaviy sarmoya - bu sizning mablag‘ingizni katta miqdorda o‘sishi yoki 
qadriga etishiga umid bilan pul qo‘ygan aktivdir. Bu g‘oya shundan iboratki, uni 
keyinchalik yuqori narxda sotishingiz yoki unga ega bo‘lganingizda pul 
topishingiz mumkin bo‘ladi. 
54
Joriy (qisqa) investitsiyalar - erkin sotiladigan va bir yildan ko‘p bo‘lmagan 
muddatda egalik qilishga qaratilgan qimmatli qog‘ozlardir, ular odatda bozor 
53
12-son BHMS “Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish” O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 
23.12.1998 yilda tasdiqlangan. 6-bandi.
54
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac, 718-page, 2014 

---

345 
(likvidli) qimmatli qog‘ozlari deb ataladi. 
Qisqa muddatli investitsiyalar kompaniyaning balansidagi mavjud aktivlar 
bo'limida hisobning bir qismidir. Ushbu hisob kompaniyaning bir yil ichida naqd 
pulga aylanishi kutilgan har qanday sarmoyani o'z ichiga oladi. Aksariyat hollarda, 
bu hisoblarda qimmatli qog'ozlar va obligatsiyalar mavjud bo'lib, ular tezkor 
ravishda tugatilishi mumkin.
55
Joriy (qisqa) investitsiyalar ulushi, qarz va qimmatli qog‘ozlari bilan aks 
ettirilgan bo‘lishi mumkin. 
Ulushli qimmatbaho qog‘ozlar, odatda, oddiy va imtiyozli aktsiyalar bilan 
ifodalanadi. 
Qarz qimmatli qog‘ozlari odatda obligatsiyalar, xazina veksellar, depozit 
sertifikatlari va hokazolar bilan ifodalanadi. 
Uzoq muddatli investitsiyalar - bir yildan uzoq bo‘lgan muddatda egalik 
qilishga mo‘ljallangan qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan investitsiyalardir. Ular 
odatda investitsion portfelda ulushli (aktsiyalar) va qarz (uzoq muddatli 
obligatsiyalar) qimmatli qog‘ozlar bilan ifodalangan bo‘ladi. 
Uzoq muddatli investitsiya kompaniya balansining aktiv tomonida 
joylashgan bo‘lib, u kompaniyaning investitsiyasini, shu jumladan zaxiralarni, 
obligatsiyalarni, ko'chmas mulkni va naqd pulni bir yildan ortiq vaqt davomida 
foydalinishi tushiladi. Uzoq muddatli investitsiya hisoboti asosan qisqa muddatli 
investitsiya hisobidan farq qiladi, chunki qisqa muddatli investitsiyalar eng ko'p 
sotiladigan bo'lsa, uzoq muddatli investitsiyalar hech qachon sotilmasligi 
mumkin.
56