O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

To‘rtinchi tur o‘zgarish. Balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo‘lib, 
xo‘jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv qismidagi bir modda va passiv 
qismida boshqa bir modda shu summaga kamayadi, balansning umumiy summasi 
ham shu summaga kamayadi. 
11
Financial and managerial accounting. 12e. Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac. 2014. 24 p. 

---

47 
Xo‘jalik operasiya natijasida balansning aktiv va passiv moddalari bir hil 
summaga kamayadi.
12
Misol: hisob-kitob schyotidan mol yetkazib beruvchilarga olingan xom-
ashyo materiallar uchun 600 000 ming so‘m to‘landi. 
Balansning aktiv qismidagi hisob-kitob schyoti 600 000 ming so‘mga 
kamaydi, passiv qismidagi to‘lanadigan schyotlar ham 600 000 ming so‘mga 
kamaydi. 
To‘rtinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi. 
7-jadval 
4-tur o‘zgarishdan keying buxgalteriya balansi ko‘rinishi 
(ming so‘m) 
Aktiv 
O‘zgarish Summa 
Passiv 
O‘zgarish Summa 
Asosiy 
vositalar 
1 200 000 Ustav kapitali 
1 275 000 
Tovar-
moddiy 
zaxiralar 
635 000 Taqsimlanmagan 
foyda 
425 000 
Hisob-kitob 
schyoti 
-600000 
100 000 To‘lanadigan 
schyotlar 
635 000 
Kassa
50 010 Byudjetga qarzlar -600000 
100 000 
Balans
 
1 985 010 Balans
 
1 985 010 
Yuqoridagilardan quyidagi xulosalarni qilish mumkin: 

I va II tipdagi o‘zgarishlar oldingi balans summasini hech qachon 
o‘zgartirmaydi. 

III va IV tipdagi o‘zgarishlar albatta oldingi balans summasini o‘zgarishiga 
olib keladi, jumladan uchinchi tip o‘zgarishlar balans summasini oshishiga, 
to‘rtinchi tip o‘zgarishlar balans summasini kamayishiga sabab bo‘ladi. 

Hech qachon balansdagi o‘zgarish tiplari bir vaqtning o‘zida aktivni bir 
summaga oshirib, passivni esa o‘sha summaga kamaytirishi mumkin emas. 

Hech qachon balansdagi o‘zgarish tiplari aktivni bir summaga 
12
Financial and managerial accounting. 12e. Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac. 2014. 24 p. 

---

48 
ko‘paytirishga (kamaytirishga), passivni esa boshqa bir summaga ko‘paytirishga 
(kamaytirishga) olib kelishi mumkin emas.