O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

BPM tizimining tuzilishi 
BPM tizimi yordamida jarayonda ishtirok etishga jalb etilgan tizimlar va 
odamlar ortasidagi oʻzaro hamkorlik, ishlar va axborotlar oqimini boshqarish 
15
Referent model - muayyan sohada biznesni yuritish bo'yicha tavsiya etilgan amaliyotlarni rasmiylashtiradigan 
konseptual model. Referent (yo'naltirilgan, ma‘lumotli) modellar biznes jarayonlar uchun ishlab chiqilgan 
funktsiyalar va jarayonlar majmuasi asosida xususiy modellarni ishlab chiqishga imkon beradi. 

---

235 
amalga oshiriladi. Odatda, BPM tizimining tuzilishi yuqorida ko‗rsatilgan barcha 
o‗zaro hamkorliklarni boshqarishga imkon beruvchi bir nechta dasturiy 
komponentlarni o‗z ichiga oladi.
Umuman olganda, BPM tizimining tuzilishi biznes-jarayonlarni hamkorlikda 
modellashtirish dasturiy komponentlari, biznes qoidalarini yaratish va boshqarish 
vositalari, AT-infratuzilmasini yaratishga imkon beruvchi modullar va olib 
borilayotgan biznes-jarayoniga integratsiya qilish dasturiy komponentlarini o‗z 
ichiga oladi. 
Bundan tashqari, tizim tuzilishi ishlar oqimini boshqarish (workflow) va 
biznes-jarayoni modellarini ishlab chiqish va saqlash uchun omborxona vositalari 
mavjud. 
BPM 
tizimlariga 
kiritiladigan 
yana 
bir 
muhim 
element 
- 
foydalanuvchilarga biznes-jarayonlari monitoringini olib borish imkonini 
beradigan tahlil va hisobotlar taqdim etish modulidir. 
BPM tizimlari tarkibiga kiradigan asosiy dasturiy modullar quyidagilar: 
- grafik modellashtirish moduli. Bu vosita jarayonni grafik ko‗rinishda 
modellashtirish uchun mo‗ljallangan. Analitik xodim bu modul yordamida 
jarayonlarni biznes qoidalari, axborot oqimi va ishlar oqimi atamalarida taqdim 
etishi mumkin; 
- dinamik modellashtirish moduli. BPM tizimlari bu vosita yordamida 
biznes modelini dinamik ko‗rinishda taqdim etishga imkon beradi. SHu hisobga, 
jarayon va cheklangan resurslar muammosi aniqlanadi, bu jarayonga 
modellashtirish bosqichida o‗zgartirish kiritishga imkon beradi; 
- ilovalar ishlab chiqish moduli. Bu modul ishlab chiquvchini 
foydalanuvchi interfeysi va turli muloqot shakllarini yaratish, BPM tizimini boshqa 
biznes ilovalar va axborot tizimlari bilan integratsiyasini amalga oshirish zaruriy 
vositalari bilan ta‘minlaydi. 
- ish oqimi va biznes qoidalarini boshqarish moduli. Ushbu modul ish 
oqimlari, axborot oqimlari va hujjatlarni boshqarishni amalga oshirish bilan birga, 
belgilangan biznes qoidalari bajarilishini nazorat qilib boradi. Jarayonda ishtirok 
etadigan xodimlar uchun masalalarni shakllantirish va BPM tizimi bilan o‗zaro 

---

236 
bog‗langan axborot tizimlari uchun biznes qoidalarni shakllantirish ishlari amalga 
oshiriladi. 
- jarayonlar interfeysi moduli. Mazkur modul tufayli foydalanuvchilar 
tayinlangan masalalarni ko‗rib chiqishi, masala ustuvorligini boshqarishi va ularni 
bajarishi mumkin. 
- jarayonni boshqarish moduli. Bu modul jarayon monitoringini olib 
borish uchun zarur. Bu jarayon ko‗rsatkichlarini olish, ularni tahlil qilish va zarur 
hisobotlarni 
shakllantirish 
imkonini 
beradi. 
Biznes-jarayonlarining 
turli 
parametrlariga muvofiq monitoring olib borish mumkin. Mazkur parametrlarga 
asoslangan holda BPM tizimdagi jarayonlarga tezda o‗zgarishlar kiritish mumkin. 
- BPM tizimini boshqarish moduli. Bu modul tizim ma‘muri vositalarini 
ifoda etadi. Dasturiy ta‘minot konfiguratsiyasini sozlash, kirish huquqini belgilash, 
apparat vositalari ishlashini nazorat qilish va shu kabilar amalga oshiriladi. Turli 
BPM tizimlarida modullar turlicha nomlangan (tizim ishlab chiquvchisiga bog‗iq 
holda) bo‗lishi mumkin.