O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva, M. Yuldashev

To‘lov topshirig‘i bilan hisob-kitob qilish (O‘zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik kodeksining 792-795 moddasida) tijorat banklari amaliyotida eng ko‘p 
uchraydigan hisob-kitob shaklidir. 
To‘lov topshiriqnomasi bilan hisob-kitob qilinganida bank mijozning 
topshirig‘iga muvofiq uning hisobvarag‘idagi mablag‘lar hisobidan ma’lum 
miqdor pul summasini mijoz ko‘rsatgan shaxsning shu yoki boshqa bankdagi 
hisobvarag‘iga qonun xujjatlarida nazarda tutilgan muddatlarda, agar bank 
hisobvarag‘i shartnomasida qisqaroq muddat nazarda tutilgan bo‘lmasa yoki u 
bank amaliyotida qo‘llaniladigan ish muomalasi odatlarida belgilangan bo‘lmasa, 
o‘tkazish majburiyatini oladi. 
To‘lov topshiriqnomasida mablag‘larni oluvchi sifatida ko‘rsatilgan shaxs 
bankdan to‘lovni amalga oshirishni talab qilish xuquqiga ega bo‘lmaydi, bunday 
xuquq qonunda yoki mijozning bank bilan tuzgan shartnomsida nazarda tutilgan 
hollar bundan mustasno. 
Mijoz tomonidan berilgan to‘lov topshirig‘i o‘z shakli va mazmuniga ko‘ra 
qonun xujatlarida nazarda tutilgan talab hamda shartlarga mos kelishi lozim. 
To‘lov topshiriqnomasining hamda u bilan birga taqdim etiladigan hisob-
kitob xujjatlarining mazmuni va shakli bank qoidalarida belgilab qo‘yilgan 
talablarga mos kelishi kerak. Mijozning topshirig‘i uning hisobvarag‘ida 
mablag‘lar bo‘lgan taqdirdagina, agar mijoz bilan bank o‘rtasidagi shartnomada 
boshqa hol nazarda tutilgan bo‘lmasa, bank tomonidan ijroga qabul qilinadi. 

---

200 
Mijozning to‘lov topshiriqnomasini qabul qilgan bank tegishli pul summasini 
topshiriqnomada ko‘rsatilgan shaxsning hisobvarag‘iga o‘tkazish uchun uni 
mablag‘ oluvchining O‘zbekiston Fuqarolik kodeksining 792-moddasi birinchi 
qismida belgilab qo‘yilgan muddatlarda o‘tkazishi shart. Bank mijozning 
topshiriqnomasida ko‘rsatilgan hisobvaraqqa pul mablag‘larini o‘tkazish 
operatsiyalarini bajarish uchun boshqa banklarni jalb qilishga haqli. Bank 
mijozning talabiga ko‘ra, agar qonunda boshqacha tartib belgilab qo‘yilgan 
bo‘lmasa, topshiriqning bajarilganligi haqida unga darhol xabar berishi shart. 
Mijozning topshirig‘i bajarilmagan yoki tegishli darajada bajarilmagan 
taqdirda, bank buning uchun oluvchining O‘zbekiston Fuqarolik Kodeksning 327-
moddasiga muvofiq javobgar bo‘ladi. To‘lov topshiriqnomasi bo‘yicha hisob-kitob 
operatsiyalarini amalga oshirishda ishtirok etadigan banklar ushbu topshiriqni 
bergan shaxs oldida solidar javobgar bo‘ladilar. 
Akkredetiv bo‘yicha hisob-kitob qilish. Akkredetiv – bank tomonidan 
mijozning topshirig‘i bo‘yicha uning sherigi (kontragenti) foydasiga shartnoma 
asosida beriladigan pul majburiyatidir. Unga ko‘ra akkredetiv ochgan bank 
muassasasi (emitent) etkazib berilgan mahsulot uchun to‘lovni amalga oshirish 
vakolatini boshqa bankka berishi lozim bo‘ladi. Akkredetiv bilan hisob-kitob 
qilinganida emitent bank o‘z nomidan, ammo mijoz mablag‘lari hisobiga 
to‘lovlarni amalga oshiradi. 
Akkredetiv bo‘yicha hisob-kitob qilinganida mijozning (to‘lovchining) 
topshirig‘i bilan va uning ko‘rsatmalariga muvofiq akkredetiv ochgan bank (bank-
emitent) mablag‘larni oluvchi yoki u ko‘rsatgan shaxs (bundan keyingi matnda – 
mablag‘larni oluvchi) xujjatlarni taqdim etgan va akkredetivda nazarda tutilgan 
boshqa shartlarni bajargan taqdirda to‘lovni amalga oshirish majburiyatini oladi. 
qoplangan (deponentlangan) akkredetiv ochilgan taqdirda bank-emitent uni 
ochish vaqtida mijozning o‘z mablag‘larini yoki unga berilgan kreditni bank 
emitentining majburiyatlari amal qilib turadigan butun muddatga ijrochi bank 
ixtiyoriga o‘tkazishi shart. Qoplanmagan akkredetiv ochilgan taqdirda bank-

---

201 
emitent ijrochi banka akkredetivning butun summasini bank-emitentning ijrochi 
bankda yuritilayotgan hisobvarag‘idan o‘chirish xuquqini beradi. Akkredetivni 
amal qilish muddati va u bo‘yicha hisob-kitob qilish tartibi pul mablag‘larini 
to‘lovchi bilan oluvchi o‘rtasidagi shartnomada belgilab qo‘yiladi. 
SHartnomada yana quyidagilar bo‘lishi kerak: bank-emitentning nomi; 
akkredetivning turi va uni bajarish usuli; mablag‘larni oluvchini akkredetiv 
ochilganligi haqidagi xabardor qilish usuli; akkredetiv bo‘yicha mablag‘lar olish 
uchun oluvchi tomonidan taqdim etiladigan xujjatlarning to‘liq ro‘yxati va aniq 
tavsifi; tovarlar jo‘natilganidan (xizmatlar ko‘rsatilgan, ishlar bajarilgandan) keyin 
hujjatlarni taqdim etish muddatlari, ularni rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar. 
Mablag‘ oluvchining roziligisiz bekor qilinishi mumkin bo‘lmagan akkredetiv 
chaqirib olinmaydigan akkredetiv deyiladi. 
Bank emitentining iltimosiga binoan akkredetiv bo‘yicha operatsiyani 
o‘tkazishda ishtirok etayotgan ijrochi bank chaqirib olinmaydigan akkredetivni 
tasdiqlashi mumkin (tasdiqlangan akkredetiv). Bunday tasdiqlash ijrochi bank 
bank-emitentning majburiyatiga qo‘shimcha sur’atda akkredetiv shartlariga 
muvofiq to‘lovni amalga oshirish majburiyatini o‘z zimmasiga olganligini 
bildiradi. Ijrochi bank tomonidan tasdiqlangan chaqirib olinmaydigan akkredetiv 
ijrochi bankning roziligisiz o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin emas. 
Akkredetivni ijro etish uchun mablag‘ oluvchi ijrochi bankka akkredetivning 
hamma shartlari bajarilganligini tasdiqlaydigan hujjatlarni taqdim etadi. Ushbu 
shartlardan birortasi buzilgan taqdirda akkredetiv hisobidan pul to‘lanmaydi. 
Agar ijrochi bank akkredetiv shartlariga muvofiq to‘lovni amalga oshirgan 
yoki boshqa operatsiyani bajargan bo‘lsa, bank-emitent unga qilingan harajatlarni 
to‘lashi shart. Bank-emitentning ushbu xarajatlari. SHuningdek akkredetivni 
bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan hamma harajatlarni mijoz tomonidan qoplanadi. 
Agar ijrochi bank tashqi alomatlari bo‘yicha akkredetiv shartlariga muvofiq 
kelmaydigan hujjatlarni qabul qilishdan bosh tartsa, u bu xaqda darhol mablag‘ 
oluvchiga va bank-emitentga sabablarni ko‘rsatgan holda ma’lum qilishi kerak. 

---

202 
Agar bank-emitent ijrochi bank tomonidan qabul qilingan hujjatlarni olgach, ularni 
tashqi alomatlariga ko‘ra akkredetiv shartlariga mos kelmaydi deb hisoblasa, ularni 
qabul qilishdan bosh tortishga hamda ijrochi bankdan mablag‘ oluvchiga 
akkredetiv shartlarini buzgan holda to‘langan summani talab qilishga, 
qoplanmagan akkredetiv bo‘yicha esa to‘langan summani qoplashdan bosh 
tortishga xaqli bo‘ladi. 
Ijrochi bank qoplangan yoki tasdiqlangan akkredetiv bo‘yicha pul 
mablag‘larini to‘lashdan asossiz bosh tortgan taqdirda mablag‘larni oluvchi 
oldidagi javobgarlik ijrochi bank zimmasiga yuklatilishi mumkin. Ijrochi bank 
akkredetiv shartlarini buzish oqibatida qoplangan yoki tasdiqlangan akkredetiv 
bo‘yicha pul mablag‘larini noto‘g‘ri bergan taqdirda, mijoz oldidagi javobgarlik 
ijrochi bank zimmasiga yuklatilishi mumkin. 
Akkredetiv ijrochi bankda: akkredetiv muddati tamom bo‘lgach; mablag‘ 
oluvchining akkredetivning amal qilish muddati tamom bo‘lgunicha undan 
foydalanishdan voz kechishi xaqidagi arizasiga ko‘ra, agar bunday voz kechish 
mumkinligi akkredetiv shartlarida nazarda tutilgan bo‘lsa; 
Pul to‘lovchining akkreditivni butunlay yoki qisman chaqirib olish xaqidagi 
talabiga muvofiq, agar bunday chaqirib olishga akkredetiv shartlari bo‘yicha yo‘l 
qo‘yilsa, yopiladi. Akkredetiv yopilganligi xaqida ijrochi bank bank emitentni 
xabardor qilishi kerak. Deponentlangan akkredetivning foydalanilmagan summasi 
akkredetiv yopilishi bilan bir vaqtda bank emitentga qaytarib berilishi kerak. Bank-
emitent qaytarib berilgan summalarni to‘lovchining mablag‘lar deponentlangan 
hisobvarag‘iga kiritib qo‘yishi shart.