O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva, M. Yuldashev

Bank huquqini fundamental rivojlantirish va uni o‘rganishning 
zarurligi:
a) bank faoliyatining mazmuni va "bank" hatti-harakati omillari, ya`ni odatiy 
va nostandart holatlarda jamiyat, aholi, davlat, bank tizimi, va pul va kakpital 
oqimi harakati, ular bilan bog‘liq huquqiy normalar ni bilish; 
b) taqiqlangan hatti-harakatlarga yo‘l qo‘ymaslik, ularning oldini olish, 
to‘xtatishning texnologik imkoniyatlarini amalga oshirish, resurslar intensivligi
mexanizmlarini uzluksizligini ta’minlash;
c) belgilangan yoki taqiqlangan harakatlarning mumkin bo‘lgan oqibatlarini 
tushunish; 
d) qabul qilingan huquqiy normalarni ro‘yobga chiqarish uchun ruxsat 
etilgan va zarur vositalardan xabardor bo‘lish; 
e) banklarga ta’sir o‘tkazishning uslublariga, ularning maqomiga, bank 
munosabatlariga va boshqalarga muqobil usullar va boshqalarni o‘rganish zarur. 
3-§. Bank huquqining tamoyillari va manbalari 
Bank 
huquqining 
tamoyillari 
banklar 
faoliyatining 
huquqiy 
munosabatlarini muvofiqlashtirishni o‘zida aks ettiradi. Umumiy olgan holda 
uning quyidagi tamoyillari mavjud: 
a) mulkiy dahlsizlik tamoyili. Bu norma Konstitutsiyada belgilangan bo‘lib u 
banklar faoliyatiga ham taaluqli hisoblanadi;
b) raqobatni rag‘batlantirish va monopolizatsiyani ta’qiqlash yoki unga yo‘l 
qo‘ymaslik;
v) Iqtisodiy (bank ) faoliyatini erkin yuritish tamoyili; va boshqalar. 
Banklar faoliyatini huquqiy jihatdan muvofiqlashtirishga oid maxsus tamoyillari:

---

32 
a) bank tizimini shakllantirish va rivojlantirish tamoyillari:
— O‘zbekiston Respublikasi bank tizimini ikki pog‘onali darajada tashkil etish 
tamoyili;
— O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining davlat hokimiyati organlaridan 
mustaqilligi; 
b) bank faoliyatini amalga oshirish tamoyillari:
— O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining mas’ullik tamoyili;
— O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining naqd pul emissiyasi bo‘yicha 
monopol huquqi tamoyili;
— davlat hokimiyati organlari va mahalliy hokimiyat organlarining kredit 
tashkilotlar faoliyatiga aralashmasligi tamoyili;
— bank faoliyati, kreditlash jarayonlarining litsenziyalashtirilganligi tamoyili;. 
— bank sirini saqlash tamoyili;
— bank mablag‘larining muddatliligi va qaytarilishi tamoyili va boshqalar.
Bank xuquqida qonuniylik, xuquqlarni suiste’mol qilmaslik, xuquqlardan 
foydalanish chog‘ida o‘zgalarga zarar etkazmaslik lozimligi kabi umumxuquqiy 
tamoyillarga ham qat’iy amal qilinishi lozim. 
Bank xuquqi yangi shakllanib kelayotgan xuquq soxasi bo‘lgani sababli uning 
tamoyillari ham hali shakllanish bosqichida va ularni aniq belgilash ancha 
mushkul. Bank xuquqi tartibga soladigan ijtimoiy munosabatlarda moliya xuquqi, 
ma’muriy xuquq, fuqarolik xuquqi va boshqa xuquq soxalari uchun xos bo‘lgan 
mezonlarni hamda qadriyatlarni kuzatish mumkin. SHu sababli ushbu tamoyillar 
ko‘p qirrali va bir qator xuquq soxalariga xos xususiyatlarni o‘zida 
mujassamlashtiradi. 

---

33 
YUqoridagilardan kelib chiqqan holda banklarning boshqa sub’ektlar bilan 
iqtisodiy munosabatlari jihatdan bank xuquqi sohasida amal qiladigan 
tamoyillarga quyidagi uch gurux tamoyillarni kiritish mumkin: 
- Tijorat banklari bilan O‘zbekiston Respublikasi MB, Moliya vazirligi, DSq, 
bojxona qo‘mitasi o‘rtasidagi munosabat tamoyillari; 
-Tijorat banklari bilan boshqa kredit muassasalari o‘rtasidagi munosabat 
tamoyillari; 
-Tijort banklari uning mijozlari bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar bilan 
bo‘ladigan munosabat tamoyillari. 
Bulardan tashqari barcha turdagi bank faoliyatiga talluqli bo‘lgan umumiy