O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
МОН.СИЁСАТ ДАРСЛИК
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tijorat banklari kreditlarining YaIMga nisbatan salmog‘i
|
2014 yil
2015 yil 2016 yil 2017 yil 10 9 9 14 6,1 5,6 5,7 14,4 Markaziy bankning tayanch stavkasi Inflatsiya darajasi 63 liberallashtirilishi munosabati bilan Markaziy bank qayta moliyalash stavkasini oshirgan. 2007-2010-yillarda Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasini barqaror tarzda, ya’ni o‘zgarmasdan 14,0% darajasida saqlab turilganligi inflyatsiyaning nisbatan past va barqaror darajasini ta’minlash imkonini bergan. 2011-yilning 1-yanvaridan boshlab, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash stavkasini 2,0 foizli punktga pasaytirilganligi tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini pasaytirish va shuning asosida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bank kreditlaridan foydalanish darajasini oshirishning zarurligi bilan belgilanadi. 2012-yil davomida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash stavkasi o‘zgartirilmasdan, 12,0% darajasida saqlab qolindi. 2013-yilda ham respublika Markaziy bankining foiz stavkalarining barqarorligini ta’minlashga qaratilgan qayta moliyalash siyosati davom ettirildi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi Raisi 2013-yil 23-avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o‘n ikkinchi yalpi majlisida bergan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2012-yildagi faoliyati to‘g‘risidagi hisobotida inflyatsiyani jilovlash, bank tizimining barqarorligini yanada oshirish va makroiqtisodiy o‘sish barqarorligini ta’minlashga qaratilgan monetar siyosatni olib borilishini ta’kidladi. Mazkur holatlar monetar siyosatning 2013-yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlarida o‘z ifodasini topdi. Xususan, 2013-yilda: - inflyatsiyaning prognoz ko‘rsatkichi 7-9 % qilib belgilandi; - foiz siyosatida asosiy e’tibor pul bozorining barqarorligini va bank depozitlari jozibadorligini ta’minlashga, jumladan, aholi omonatlari bo‘yicha real foiz stavkalarining ijobiyligini saqlab qolish hamda tijorat banklari depozitlar portfelidagi uzoq muddatli depozitlar ulushini oshirishga, shuningdek, iqtisodiyotning real sektoriga ajratiladigan 64 kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining maqbulligini ta’minlashga qaratiladi; - Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 2013-yil davomida 12% darajasida saqlab qolinadi 65 . O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining dastlabki yillarida inflyatsiya darajasining yuqori ekanligi Markaziy bankni qayta moliyalash stavkasining oshirishga majbur qildi. 1994-yilda Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasining yillik darajasi 150 foizdan 225 foizga ko‘tarildi 66 . Taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy banklarning qayta moliyalash stavkasini belgilashda asosiy e’tibor pul massasining o‘sish darajasiga va makroiqtisodiy o‘sish sur’atlariga qaratiladi. 2010-yilda yevrozonada pul massasining yillik o‘sish sur’ati 2006- yilga nisbatan 2,4 foizli punktga pasaygan. Bu esa, jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozining ta’siri tufayli yevrozonada retsessiya holatining yuzaga kelganligi bilan izohlanadi. Shuningdek, yevrozonada inflyatsiyaning tahlil qilingan davr mobaynida sezilarli darajada pasayganligi kuzatildi. Bu esa, o‘z navbatida, pul massasining o‘sish sur’atlarini pasayganligining natijasidir. Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, 2006-2007-yillarda EMB diskont stavkasining oshirilishi yevrodagi pul massasining o‘sish sur’atini pasayishiga olib keldi. O‘z navbatida, EMB diskont stavkasining oshirilishi AQSh FZTning diskont stavkasining oshirilishi bilan bog‘liq. 2006-2007-yillarda EMB hisob stavkasining 2,0 % darajasida o‘zgartirilmasdan saqlab qolinganligi pul massasining yillik o‘sish sur’atlarini barqarorligini ta’minlash imkonini bergan. 2010-yilda yevroning AQSh dollariga nisbatan qadrini 2006-yilga nisbatan birmuncha oshdi va mazkur holat yevrodagi pul massasini o‘sish sur’atlarining nisbatan past bo‘lganligi bilan izohlanadi. Buning 65 2012-yilda pul-kredit siyosatidagi vaziyat va monetar siyosatning 2013-yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari//Bozor, pul va kredit. – Toshkent, 2013. - №1. - B. 22-23. 66 Azizov U.O‘. O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror o’sishini ta’minlashda monetar va fiskal dastaklar ta’siri. – Toshkent: IQTISOD-MOLIYA, 2013. - B. 25. 65 yana bir sababi – 2008-2010-yillarda Yevropa Markaziy bankining hisob stavkasini AQSh FZT hisob stavkasidan yuqori bo‘lganligidir. 2010-yil davomida FZTning hisob stavkasi 0,5 % darajasida bo‘lgan bo‘lsa, Yevropa Markaziy bankining hisob stavkasi 1,0 % darajasida saqlab turildi. EMB monetar siyosatining samaradorligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlardan biri inflyatsiyaning past darajasini ta’minlashga muvaffaq bo‘linganligi hisoblanadi. 2004-2005-yillarda diskont stavkasi darajasining past bo‘lganligi inflyatsiyaning yillik darajasini 2 foizdan yuqori bo‘lishiga olib keldi. Ammo jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida EMB hisob stavkasini bir necha marotaba o‘zgartirishga majbur bo‘ldi. Buning asosiy sababi shundaki, yevrozona mamlakatlarida tijorat banklari joriy likvidlilik darajasini yo‘qotib qo‘ydi, ya’ni ularda likvidlilik riski paydo bo‘ldi. 2006-2009-yillar mobaynida pul massasi yevrozonada 0,3 foizli punktga oshdi. Buning sababi shundaki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi natijasida yevrozona mamlakatlari tijorat banklarida likvidlilik riskining chuqurlashishi yuz berdi. Buning natijasida EMB tijorat banklariga katta miqdorda kreditlar berishga majbur bo‘ldi. Keltirilgan jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tahlil qilingan davr mobaynida inflyatsiyaning yillik sur’atini barqaror darajasini saqlab turishga muvaffaq bo‘lingan. Buning asosiy sababi shundaki, yevrozonaga kiruvchi mamlakatlar uchun inflyatsiyaning yillik darajasini 2 foizdan oshirmaslik majburiyati yuklanadi. Shu sababli, yevrozonada inflyatsiyaning o‘rtacha yillik darajasi tahlil qilingan davr mobaynida 2,0 foizlik me’yoriy darajadan sezilarli farq qilmadi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklarini kreditlash hajmini oshirish yo‘li bilan bank kreditlari foiz stavkalarining darajasiga real ta’sir etishi va shu asosda aholi va korxonalarning bank kreditlariga bo‘lgan talabini qondirish darajasini hamda tijorat banklarining joriy likvidlilik darajasini sezilarli darajada oshirishi lozim. Bu esa, pirovard natijada, so‘mning o‘rta va uzoq muddatli davriy 66 oraliqlarda barqarorligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy muhitni yuzaga keltiradi. Ushbu o‘rinda tabiiy bir savol tug‘ilishi mumkin, ya’ni Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati orqali tijorat banklarining kredit emissiyasini rag‘batlantirilishi muomaladagi pul massasining keskin oshishiga va shuning asosida inflyatsiyani kuchayishiga olib kelmaydimi? Chunki M.Fridmenning pul-kredit konsepsiyasidagi muhim qoidalardan biri bo‘lib, tijorat banklari kredit emissiyasining keskin oshishi muomaladagi pul massasining oshishiga va shuning asosida inflyatsiyaning kuchayishiga olib keladi, degan qoida hisoblanadi. Ammo bizning fikrimizcha, M.Fridmenning ushbu qoidasi O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti rivojlanishining hozirgi davrida o‘z isbotini topmaydi. Buning sababi shundaki, hozirgi davrda, respublikamizda iqtisodiyotning tijorat banklari kreditlari bilan ta’minlanish darajasi unchalik yuqori emas. 4-rasm. Tijorat banklari kreditlarining YaIMga nisbatan salmog‘i Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|