O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov

D = 
ϭ
2 
 = 
Σr
i
 (x
i
 – 
ǣ)
2
 
Bu yerda: 
D – dispersiya; 
r – i dastlabki holatdagi ehtimollik; 
x
i
– i holatdagi daromadlilik; 
ǣ – davrdagi miqdorning o‘rtacha daromadliligi; 
ϭ – standart chetlanish. 
 

---

 
16 
1.5-§. Keygan nazariyasi 
Keyganning pullarga bo‘lgan talab funksiyasi inflyatsiya 
kuchaygan davrlarda amal qiladi. Iqtisodiyotda baholar keskin oshganda 
pulning xarid qobiliyati sezilarli darajada pasayadi. Bunday sharoitda 
real daromad, real foiz stavkasi va boshqa makroiqtisodiy 
indikatorlarning pullarga bo‘lgan talabga ta’siri sezilarsiz bo‘lib qoladi. 
Natijada, individlarning pullar bo‘lgan xohishi va talabi inflyatsiya 
sur’atiga mutanosib ravishda kamayadi: 
MD : P = f (
Ԉ
e) 
Bu yerda: 
Ԉ
e
– kutilayotgan inflyatsiya; 
MD : P – real pullarga bo‘lgan talab. 
Keyganning funksiyasini quyidagi logarifmik shaklda ham aks 
ettirish mumkin: 
In m = – 
αԈ
e
 
α– foiz stavkasi bo‘yicha pullarga bo‘lgan talabning elastikligi. 
1.6. Xirshlyayfer modeli 
AQShlik iqtisodchi olim D.Xirshlyayfer 1958-yilda moliyaviy 
vositachilarning iqtisodiyotdagi rolini asoslashga xizmat qiladigan 
modelini yaratgan. Ushub model firmalar va uy xo‘jaliklarining 
vaqtlararo tanlov modeli deb ataladi. 
Vaqtlararo tanlovning xususiyati shundaki, bugun olinadigan 
pullar kelugsida olinadigan pullarga nisbatan yuqori baholanadi. Chunki, 
bugungi daromad bevosita iste’mol hisoblanadi. Agar iste’mol 
kechiktirilsa, unda iste’molchi zarar ko‘radi. Buning sababi shundaki, 
ushbu zarar kelgusida yuqori daromad hisobidan qoplanadi. Agar pullar 

---

 
17 
iste’moldan olinib kechiktirilsa, u holda ularning qiymati o‘sish bilan 
hisoblanadi: 
C
2
= (1 + r) C
1
C
1
– kechiktirilgan pullar, ya’ni kelgusiga olib qo‘yilgan pullar; 
C
2
– ertaga olinadigan pullar; 
r – foiz stavkasi. 
Kelgusiga olib qo‘yilgan pullarning qiymatini hozirgi qiymatga 
o‘tkazish mumkin, ya’ni diskontlashgan qiymatini topish mumkin: