O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov

1.4-§. Tobinning portfelli tahlil nazariyasi. 
J.Tobinning portfelli tahlil nazariyasiga ko‘ra, yer, qo‘zg‘almas 
mulk yuqori daromad keltirish xususiyatiga ega bo‘lishi bilan birga, 
yuqori risk darajasiga ega. Boshqa aktivlar – naqd pullar, qimmatli 
qog‘ozlar, banklardagi omonatlar yuqori likvidlilikka ega, ammo 
ularning risk va daromadlilik darajasi past. Amaliyotda mutlaq risksiz 
aktiv mavjud emas. Chunki, eng yuqori likvidli aktiv hisoblangan naqd 
pullar ham inflyatsiya ta’sirida xarid qobiliyatini pasayish riskiga duchor 
bo‘ladi. Ammo, naqd pullarga o‘xshagan aktivlarning risk darajasi past 
bo‘lganligi uchun ularni amaliyotda “risksiz aktivlar” deb atash qabul 
qilingan.
Har qanday aktiv ikki xususiyatga ega: 
– daromadlilik; 
– risklilik. 
Aktivning daromadliligi sifatida uning qiymatini 1 yildan keyin 
kutilayotgan oshishini olish mumkin. Agar W
1 – 
aktivning joriy davrdagi 

---

 
15 
qiymati bo‘lsa, W
2 – 
aktivning bir yildan keyin kutilayotgan qiymatidir. 
Unda r
i 
miqdori i aktivning daromadliligini ko‘rsatadi: 
r
i
 = [(W
2 
– W
1
) : W
1
 ] x 100% 
Risksiz aktivning daromadliligini r
f 
deb olamiz, jami kapital 
bozorining (birjada kotirvka qilinadigan barcha qimmatli qog‘ozlarning) 
daromadliligini r deb qabul qilamiz. 
Kompaniyalarning qimmatli qog‘ozlariga qilingan investitsiyalar 
yuqori riskli aktiv hisoblanadi, chunki ushbu investitsiyalar past yoki 
yuqori darajadagi noaniqlik va beqarorligi bilan ajralib turadi. Riskli 
aktivlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalardan ko‘rilishi mumkin 
bo‘lgan zararlar miqdorini kamaytirish maqsadida kompaniyalar va 
banklarning pul mablag‘lari portfel ko‘rinishida taqsimlanadi. 
Risk 
qachon 
yuzaga 
keladi? 
Aktivlarning 
haqiqatdagi 
daromadliligi bilan kutilayotgan daromadliligi mos kelmaganda risk 
yuzaga keladi. Riskli aktivning daromadliligi riskli aktivlar portfelining 
daromadliligi tarqatib tashlash zarur bo‘lgan tasodifiy miqdorlar 
hisoblanadi. Tasodifiy miqdorning tarqatib tashlash qanchalik keng 
bo‘lsa, daromadning haqiqatdagi miqdorini kutilayotgan miqdoridan 
tebranish ehtimoli shunchalik yuqori bo‘ladi. Shuning uchun risk 
mezonlari 
sifatida 
daromadning 
variabellik 
ko‘rsatkichidan 
foydalaniladi: