O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

yondashuv usuli bo‘lib, bunda transfert bahoni boshqarish orqali sotishlarning 
zarur hajmiga mos keluvchi o‘rtacha xarajatlar hajmiga erishiladi, bu esa 
korxonani foydalilikning kutilayotgan darajasiga olib chiqadi.
Transfert bahoni shakllantirishga faol g`ndashuv mantiqiga qxshash 
masalalarni quyidagicha ta`riflash mumkin: ―Eng past bahoda sotiladigan 
tovarlar miqdorini katta miqdordagi foyda olish uchun qanchagacha 

---

235 
oshirishimiz kerak?‖ yoki ―Sotiladigan mahsulotlarning qancha miqdorini 
ko‘proq foyda olish uchun yuqoriroq bahoda sotish kerak?‖. 
Aynan mana shunday yondashuv ―zaif‖ bozorlarda (ya`ni, talab pasayib 
boruvchi bozorlarda) yoki ―kuchli‖ bozorlarda (ya`ni, talab ortib boruvchi 
bozorlarda juda yuqori baholar xarajat g`ndashuvini jiddiy kamchiligini chetlab 
qtish imkonini beradi).
Shuni ta`kidlash joizki, transfert bahoni shakllantirishga xarajatli 
g`ndashuvdan voz kechish korxona menejerlariga oson bqlmaydi, chunki ular 
ishlab chiqarishga yangi mahsulot uchun investitsiya qilish va bahoni 
shakllantirish bo‘yicha qarorlar qabul qilinguncha, kutilayotgan foydani 
aniqlashlari lozim.
Loyihalashtirilayotgan yangi mahsulot zamonaviy texnik darajaga mos 
keluvchi qlchamlar va xususiyatlarga ega bqlishi, konstruktorlik xizmatlari, 
texnologlar, moliya-iqtisodiy bqlim va buxgalteriyada texnik-iqtisodiy 
asosnoma (TIA) bilan tasdiqlangan bqlishi lozim. SHu bosqichning qzida baho 
aniqlanadi, u xarajatlarning qrnini tqldirishi va investitsiyalarni zaruriy darajada 
qoplashi kerak. Shundan sqng marketologlar (agar shunday mutaxassislar bor 
bqlsa) mahsulot sotish hajmini aniqlaydilar. Ular mahsulot sotishni tashkil etish, 
mahsulot xossasi va sifatiga xaridorlarni ishontirishga intiladilar. Agar bunday 
―targ`ibot‖ natijalari ijobiy natija bermasa, korxona rahbariyati odatda bahoni 
pasaytirish taklifi hisobiga vaziyatni saqlab qolishga harakat qiladi. Bunday 
sharoitda, odatda, xaridorlar bozorda ustunlik qiladigan vaziyat yuzaga keladi. 
Bunda aynan ular qz shartlarini qo‘yadilar va bahoni yanada pasaytirishga 
erishadilar. 
Transfert bahoni shakllantirishga xarajatli g`ndashuvni mqljal qilib 
muvaffaqiyatga erishish g`oyat mushkul. Bunday sharoitda transfert bahoni 
shakllantirishga nisbatan qiymatli yondashuvga ko‘proq e`tibor berish lozim
Transfert bahoga nisbatan qiymatli yondashuvning vazifasi korxona 
mijozlarining rag`batlantirilishidan iborat emas. Bunday natijaga bahoga katta 
chegirmalar berish hisobiga ham erishish mumkin, lekin qiymatli g`ndashuv 

---

236 
korxona uchun sotishlar hajmini tobora avj olishi hisobiga emas, balki ―qiymat - 
xarajatlar‖ nisbatining mutanosibligiga erishish hisobiga foyda olishni 
ta`minlashi kerak. 
Transfert bahoni shakllanishi mehnat bozorida raqobatda bqlgan boshqa 
korxonalar ta`siriga ham bog`liq. Shu bois, korxonaning baho siyosati 
buxgalterlar, moliyachilar, marketologlar, menejerlar va bozorni qrganuvchi 
axborot 
xizmatchilarining 
doimiy 
hamkorligi 
natijasida 
tug`iladi 
va 
takomillashadi. Bunday sharoitda baho siyosatini shakllantirish korxonaga 
foyda, xaridorga esa ko‘proq naf keltirishi lozim.
Nazarimizda, transfert bahoni shakllantirishda mahsulotni zararsiz 
sotilishini belgilash muhim ahamiyatga ega. Buning uchun mahsulotni zararsiz 
sotish bahosini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz: 
Yuqorida ta`kidlangan zararsizlik bahosini aniqlash uchun quyidagi 
misoldan foydalanamiz.
1-misol. «Shahrixonsut» AJning 2013 yilgi faoliyatini izohlaydigan 
quyidagi ma`lumotlar keltirilgan.
Sotishdan olinadigan tushum, so‘m
358357 
O‘zgaruvchan xarajatlar, so‘m
288916 
Marjinal daromad, so‘m
69441 
Doimiy xarajatlar, so‘m
45568 
Operatsion foyda, so‘m
23873 
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, dona
205 
Birinchi navbatda, ostonaviy tushumni belgilab olish uchun quyidagicha 
hisob-kitoblar amalga oshiriladi:
1. Marjinal daromad hajmini topamiz: