O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Eng ko‘p va eng kam qiymat usuli eng yuqori va eng kam faollik davrini 
tanlash va xarajatlardagi o‘zgarishlarni shu ikki darajaga muvofiq ravishda 
qiyoslashdan iborat. Bunday yondashuv quyidagi misolda ko‘rsatilgan. Quyida 
mahsulot chiqish va texnik xizmatlar ko‘rsatishga oldingi 12 oydagi oylik hisob 
ma‘lumotlari keltirilgan.
4
Bu ma‘lumotlar ishlab chiqarishning eng past va eng 
yuqori darajasida olingan. 
 
Ishlab chiqarish hajmi, 
birlik 
Texnik xizmatlar 
ko‘rsatishga sarflar 
Eng kam faollik darajasi 
5000 
22000 
Eng yuqori faollik darajasi 
10000 
32000 
Mahsulot birligiga o‘zgaruvchi xarajatlar quyidagicha hisoblanadi: 
4
Management Accounting for Business Decisions, 2
nd
 Edition, by Colin Drury, 2012 р.32

---

54 
b = (Xarajatlardagi farq) / (Ishlab chiqarish hajmidagi farq) = 
(32000-22000)/(10000-5000)=2 sh.b. 
Doimiy chiqimlar ishlab chiqarishning har qanday darajasida (mahsulot 
birligida o‘zgaruvchi xarajatlar doimiy qoladi, deb faraz qilinadi) umumiy 
xarajatlardan o‘zgaruvchi xarajatlar ulushini chiqarib tashlash yo‘li bilan 
baholanishi mumkin. Chunonchi, ishlab chiqarish darajasi 5000 birlikni tashkil 
etganla umumiy xarajatlar 22 000 sh.b.ni tashkil qiladi, umumiy o‘zgaruvchi 
chiqimlar esa — 10000 sh.b. (bitta sh.b.ga 2 tadan sh.b. - 5000) farqi £12 000 deb 
taxmin qilish mumkin. Demak bu doimiy xarajatlarga to‘g‘ri keladi. Bu holda 
xarajatlar funktsiyasi bunday ko‘rinishda bo‘ladi: u = 12 000 + 2x. 
U
m
um
iy
x
ar
aj
at
lar
sh
.b
. 
30000 
x JS 2 
x 
20000 
JS 1 
x 
x 
x 
x 
x 
x 
x 
x 
10000 
mahsulot birligi soni
A 5000 
V 10000