O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti tarix kafedarasi mavzu: " Sopollitepa " asarida etnografik materiallar tahlili

O’rganilganlik darajasi.
Asarda yurtimizning bronza davridagi ilk dehqonchilik manzilgohida kechgan hayoti, turmush tarzi, diniy qarashlari, bu hududda yashayotgan xalqimizning qayerdan kelib joylashganligi va nima sababdan boshqa hududlarga kòchib òtganliklari ilmiy xolislik va obektiv tarixiy tizimlik asosida batafsil ma‘lumot berilgan. Asarning avvalida muallif ishining mohiyati, maqsad va vazifalarini ilmiy asoslab beradi. Shuningdek, A.Asqarov bu yerda ishning dolzarbligini isbotlaydi , bronza davri va undan oldingi davrda yurtimiz va boshqa hududlar to‘g‘risida hikoya qiluvchi adabiyotlarni tahlil qiladi.
Asarning 1 - bobi manzilgohdagi turar joylarning qazish ishlariga, 2 - bobi arxeologik materiallarning xususiyatlari va tasnifiga va oxirgi 3 - bobida ma‘lumotlarni umumlashtirgan holda ko‘plab kelib chiqgan savollarga o‘zining fikrlarini bildiradi. Kitobda qisqartmalar, atamalar, toponimlarning bòlishi, topilgan materiallarning rasmi va chizmasi bilan berilganligi alohida e‘tiborga loyiq.
Mazkur kitob ilmiy tadqiqot institutlari ilmiy xodimlari, etnografiya, arxeologiya, O‘zbekiston tarixini òrganayotgan talabalar va professor - òqituvchilar, shuningdek, bronza davri tarixiga qiziquvchilar uchun mòljallangan.
Kurs ishi tuzilishi. Kurs ishi kirish, 2 bob , xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
I.Bob.Sopollitepa ilk dehqonchilik madaniyati
1.1 Ahmadali Asqarov faoliyatiga bir nazar
Ahmadali Asqarov - arxeolog-tarixchi olim.1935 - yil Namangan viloyati Norin tumani Uchtepa qishlog‘ida tavallud topgan. Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi akademik (1987), Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1995), tarix fanlari doktori (1978), professor (1990). Toshkent davlat pedagogika institutini tugatgan (1957), Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Arxeologiya instituti direktori (1970-80; 1983-87), Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Tarix institutining direktori (1991-95), Akademiyaning tarix, tilshunoslik va adabiyotshunoslik boʻlimining akademik-kotibi (1987-92), raisi (1994-98). Oʻzbekiston Respublikasi xalq deputati (1990-95).A.Asqarov Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti laureati (1985). 1992-yili „Mustaqillik“ esdalik nishoni bilan taqdirlangan. 1993-yilda Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasining 60 yillik nishonini olgan. 1995-yilda T.N.Qori-Niyoziy nomidagi medal bilan taqdirlangan va „Oʻzbekistonda hizmat koʻrsatgan fan arbobi“ faxriy unvonini olishga sazovor boʻlgan.Asosiy ilmiy ishlari Oʻrta Osiyoda saqlanib qolgan moddiy-madaniyat yodgorliklarini ochish va ularda arxeologik tadqiqotlar oʻtkazish yoʻli bilan Oʻzbekiston tarixini oʻrganishga bagʻishlangan. A.Asqarov bronza va ilk temir davri qadimgi dehqonchilik va chorvachilik madaniyatlari, Oʻzbekiston hududida ilk shaharsozlik madaniyati va oʻzbek xalqi davlatchiligining ilk bosqichlari, oʻzbek xalqi etnogenezi va etnik tarixi kabi masalalar olimning ilmiy yoʻnalishi hisoblanadi. A.Asqarov birinchi oʻzbek arxeologi akademik Y.Gʻ.Gʻulomov arxeologik ilmiy maktabining izchil davomchisi. U „Bronza davrida quyi Zarafshon madaniyati“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini, „Janubiy Oʻzbekiston bronza davrida (Qadimgi Sharq tamaddudining mahalliy oʻchogʻining tashkil topishiga doir)“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Ahmadali Asqarov 450 dan ziyod ilmiy ishlar , shularning 50 dan ortig‘i chet tillarida , 16 ta monografiya , 1 ta darslik , 8 ta òquv - metodik qòllanma muallifidir. Oʻzbekistonning qadimiy tarixida bronza davri uzoq vaqt davomida toʻldirilmagan boʻshliq boʻlib, bu yerda ilk temir davrida shakllangan mahalliy sivilizatsiyalar genezisini oʻrganishni qiyinlashtirdi. Keyinchalik bronza davri chorvador qabilalarining alohida yodgorliklari madaniy qiyofasi jihatidan qadimgi sivilizatsiyalar asosidagi oʻtroq dehqonchilik madaniyati bilan emas, balki koʻproq chorvachilik va dehqonchilik anʼanalari bilan bogʻliqligi aniqlandi. Oʻtroq turmush tarzi anʼanalari koʻproq Fargʻona vodiysida kashf etilgan va Chust deb ataladigan madaniyatda namoyon boʻlgan. Ammo bu madaniyat asosan erta temir davri bilan bog'liq bo'lib, faqat qisman kech bronza davrini egallagan. Qolaversa, uning nisbatan arxaik ko'rinishi, ayniqsa, hunarmandchilik va g'ishtdan qurilgan me'morchilikning rivojlanmaganligida yaqqol namoyon bo'lib, qadimgi So'g'd va Baqtriyaning yuksak darajada rivojlangan madaniyatiga qaraganda, Farg'onaning antik davrda qoloqligiga mos keladi.Bu muhim boʻshliq faqat oʻzbek arxeologlari tomonidan Shimoliy Baqtriyadagi Sapallitepa manzilgohi topilishi bilan toʻldirilib, uning muntazam qazish ishlari A.Asqarov tomonidan muntazam olib borilmoqda. Ushbu monografiyada ushbu turar-joyni o'rganishning birinchi davri natijalari nashr etilgan.Arxeologik nuqtai nazardan, Sapallitepa manzilgohi bevosita bo'lib chiqdi.hali ham ajoyib yodgorlik. Uch yarim ming yildan ko'proq vaqt oldin tashlab ketilgan u deyarli buzilmagan holda qadimiy binolarni, o'liklarning qabrlarini va qadimgi aholisining hayoti va madaniyatini har tomonlama tavsiflovchi bir qator ajoyib narsalarni saqlab qoldi. Ushbu madaniyatning yuqori darajasi ba'zan hayratlanarli. Qadimiy zargarlik buyumlarining nafis to'plamlari, yupqa loydan yasalgan idishlarning cheksiz torlari, metall buyumlarning boy majmuasi - hojatxona idishlaridan tortib to katta boltalargacha - bularning barchasi qadimgi muzey-qo'riqxonada buzilmagan holda saqlanib qolgan. Odatda asrlarning shafqatsiz yukidan omon qolmaydigan turli xil buyumlar - yog'och yoki to'qilgan buyumlarning topilishi ayniqsa qimmatlidir. Bu butun majmua birinchi marta Oʻzbekiston janubidagi bronza davrining oʻtroq dehqonchilik anʼanalarini har tomonlama xarakterlaydi.Sapallitepa materiallarining ana shunday katta ahamiyatini hisobga olib, maqsadga muvofiqdir. yana bir necha qazish mavsumini talab qiladigan yodgorlikning to‘liq ochilishini kutmasdan, uni ilmiy muomalaga kiritish va ilmiy jamoatchilikni u bilan keng tanishtirish maqsadida mavjud bo‘lgan materialni nashr etish. Ushbu kitob shu maqsadga xizmat qiladi, bunda 1969-1971 yillardagi qazishma materiallari muntazam ravishda joyning xronologiyasi, tarixiy va madaniy aloqalari aniqlangan, ba'zi savollarni ishlab chiqish bilan tavsiflanadi.³