O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

an old man with a white beard. Bularni soch-soqoli oppoq bir chol qarshi oldi 
(A.Qahhor),Those who have melody in their heart live in all the times. Qalbida 
kuyi bor odamlar hamma zamonda yashaydi(M.Mahmudov) gaplarida oppoq va 
bor so‟zlari predikativ bo‟lak vazifasida, ya‟ni ikkinchi predikatni ifodalab kelgan, 
bu bo‟laklar ikkinchi darajali predikatsiyali tizimni shakllantirgan. Bu tizimlarga 

---

47 
ko‟ra mazkur sodda gaplarda semantik-sintaktik nomuvofiqlik yuzaga kelgan. 
Ularning semantik-sintaktik xususiyatlari ham ikkinchi darajali predikatsiyali 
sifatdosh o‟ramlarning semantik-sintaktik xususiyatlari bilan deyarli bir xil. Hatto 
ularda sifatdosh shaklida qo‟llanishi mumkin bo‟lgan bo’lmoq bog‟lamasining 
o‟rni ham sezilib turadi. Qiyoslang: soch-soqoli oppoq (chol) – soch-soqoli 
oppoq bo’lgan (chol); Qalbida kuyi bor (odamlar) – Qalbida kuyi bor bo’lgan 
(odamlar). Shuning uchun ham ikkinchi darajali predikatsiyali sifatdosh o‟ramlar 
bilan murakkablashgan sodda gaplarning semantik-sintaktik tahlilidan kelib 
chiqadigan xulosalarni bunday tizimlar bilan murakkablashgan sodda gaplarga 
ham to‟liq tadbiq etish mumkin. 
Ikkinchi darajali predikatsiyali ravishdosh o‟ramlar qatnashgan sodda gap 
tarkibidagi mazmunlar qo‟shiluvida ikkinchi darajali propozitsiyadagi harakat 
bilan asosiy propozitsiyadagi harakatning bir paytda sodir bo‟lganlik ma‟nosidan 
iborat qo‟shimcha ma‟no ham ifodalanishi mumkin. Masalan: Adolat went to the 
spring with her instrument on her shoulder. Adolat ketmonni yelkalab, buloq 
boshiga bordi (I.Rahim). 
Ayrim hollarda ikkinchi darajali predikatsiyali ravishdosh o‟ramning 
predikativ bo‟lagi bo‟lgan ayni ravishdosh fe‟lning analitik shaklidan yoki hozirgi 
zamon shaklidan shakllanganda birmuncha boshqacharoq qo‟shimcha ma‟no 
ifodalanadi. Ikkinchi darajali predikatda ifodalangan harakat davomli bo‟ladi, 
asosiy predikatda ifodalangan harakat esa mazkur davomli harakat “ichida” 
bajariladi. Shuni ham aytish mumkinki, bunda ikkinchi darajali predikatning 
asosiy predikatga tobeligi birmuncha kuchsizlanadi va ayni paytda uning umumiy 
sub‟ekt (gapda ega shaklida ifodalangan)ga tegishliligi, u bilan aloqadorliligi yana 
ham bo‟rtib ko‟rinadi. Masalan: Drying her hands in the towel, Saltanat looked