Ozbekistоn Respublikasi Оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Ishning tafsiloti.
9-10 g kukun qilib maydalangan mis kuporosini chinni chashkaga solinadi va to oq rangli suvsiz tuz hosil bo`lgunicha qizdiriladi. So`ngra uni probirkaga o`tkazib darhol og’zini probka bilan zich qilib berkitiladi. Tuz sovigandan so`ng undan a (g) massada namuna olib uning 300 g suvda erishidagi harorat o`zgarishi yuqoridagi tartibda aniqlanadi.
Mis sulfatning erishi issiqlik ajralib chiqishi bilan borishini hisobga olib Bekman termometrini simobli meniski shkalasining pastki qismida turadigan qilib rostlanadi.
Kalorimetr doimiysi K va tajribada olingan natijalar asosida suvsiz tuz va uning kristalgidratini erish issiqligi

formuladan hisoblab topiladi.
Erish issiqligi bo`yicha olgan natijalaringizni ma`lumotnomada berilganlar bilan taqqoslab ko`rish uchun suvning 1 mol tuzga muvofiq keladigan mollar sonini hisoblab topish zarur.
Laboratoriya ishi № 4
Kristalgidratlarning hosil bo`lish issiqligini aniqlash
Tuzning gidratlanish issiqligini hisoblab topish uchun 1 mol suvsiz tuz va uning kristalgidratining erish issiqligini aniqlash zarur. Ularni topish uchun esa muayyan massadagi tuzning erishi paytida harorat o`zgarishini aniqlash kerak bo`ladi.
Ishni bajarish uchun 6 -rasmdagidek qurilma yig’iladi. Yaxshilab maydalangan mis kuporosidan tahminan 8 g o`lchab olinadi va uni probirkaga (ampulaga) solinadi. So`ngra olingan namuna o`zida qancha massada suvsiz tuz a(g) va suv v (g) tutishi hisoblab topiladi. Oldindan massasi o`lchangan stakanga 300 g suv solinadi va qaytadan 0,1 g aniqlikda massasi o`lchanadi. Mis kuporosining erishi issiqlik yutilishi bilan kechishini hisobga olib Bekman termometrini shunday rostlash kerakki bunda simob meniski shkalaning yuqorigi qismida joylashishi lozim. Shundan so`ng tuzli probirka (ampula) idishning qopqog’iga o`rnatiladi. Dastlabki, asosiy va yakuniy davrlardagi harorat o`zgarishi aniqlanadi va grafik (6 -rasm) orqali tuzning erishidagi harorat o`zgarishiga tuzatish topiladi.
Kristallogidratning hosil bo`lish issiqligi Q ni topish uchun:
Q=Q_suvsiz - Q_krist tenglamadan foydalaniladi.
O`lchash natijalarini yozish tartibi

	KNO3	CuSO4	CuSO4 ·5H2O
Bo’sh probiraning massasi
Probirkaning tuz bilan birga massasi
Tuzning massasi
Dyuar idishining massasi (g1)
Idishning suv bilan birga massasi (g2)
Suvning massasi (g2 – g1)

O’lchashlar (0,5 minintervaldagi)

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Suvning harorati
KNO3 eritmasining harorati
Kalorimetrdagi suvning harorati
CuSO4 eritmasining harorati
Kalorimetrdagi suvning harorati
CuSO4 ·5H2O eritmasining harorati

Ishning hisoboti
Kalorimetr shemasini chizish.
haroratning vaqt bo`yicha o`zgarish grafigini tuzish.
Kalorimetr doimiysi va tuzning erish issiqligini hisoblab topish.
Suvsiz tuzdan kristalgidratning hosil bo`lish issiqligini hisoblab topish.


Laboratoriya ishi №5
Neytrallanish issiqligini aniqlash.
Kuchli kislotalarni suvli eritmalarini kuchli asoslar bilan neytrallashda deyarli bir hil issiqlik ajralib chiqadi va u 1 g - ekv kislota yoki asos uchun 57,1.103 dj ga teng (neytrallanish issiqligini doimiyligi qonuni).
Elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasi bo`yicha bu qonun quyidagicha tushuntiriladi. Kislota va asoslar o`rtasidagi reaktsiya vodorod va gidroksil ionlari birikishiga va kam dissotsialanadigan suv hosil bo`lishiga olib keladi. Masalan, hlorid kislotani natriy ishqori bilan neytrallanishini quyidagicha ifodalash mumkin:

NaOH + HCl = NaCl + HOH + 57,1 . 103 J

Ion shaklida esa:
Na⁺ + OH^- + H⁺ + Cl^- = Na⁺ + Cl^- + HOH + 57,1 . 103 J

Na⁺ va Cl^- ionlari reaktsiyaning o`ng va chap tomonlarida borligini inobatga olib reaktsiyani quyidagicha yozish mumkin:

H⁺ + OH^- = HOH + 57,1 . 103 J

Shunday qilib, qaysi kislota va asos olinishidan qat`iy nazar neytrallanish reaktsiya natijasida vodorod va gidroksil ionlaridan suv hosil bo`lar ekan. 1 mol suvni hona haroratida hosil bo`lishida 57,1.103 J issiqlik ajraladi.

Gramm - ekvivalent kislota va gramm - ekvivalent asosni o`zaro ta`sirlashishi natijasida ajraladigan issiqlik neytrallanish issiqligi deyiladi.
Kuchsiz kislotani kuchli asos yoki aksincha kuchli kislotani kuchsiz asos bilan neytrallashda issiqlik effekt 57,1.103 J dan kam yoki ko`p bo`lishi mumkin.
1 mol elektrolitni ionlarga parchalanishida ajraladigan issiqlik miqdori dissotsiatsiyani issiqlik effekti deyiladi.
Shuning uchun kuchsiz kislotalarni kuchli asoslar bilan va aksincha kuchsiz asoslarni kuchli kislotalar bilan neytrallashda neytrallanish issiqligi turlicha bo`ladi. Masalan, ftorid kislotani kaliy ishqori bilan neytrallanish issiqligi 66,9 kJ/g-ekv, tsianid kislotani natriy ishqori bilan neytrallanish issiqligi esa 53,9 kJ/g-ekv.
Tajriba yo`li bilan kuchsiz kislotani kuchli asos bilan neytrallanish issiqligi aniqlab, Gess qonuni asosida kuchsiz kislotani dissotsialanish issiqligini aniqlash mumkin. Tajribada topilgan neytrallanish issiqligi bo`yicha kislota yoki asosni neytrallash uchun olingan miqdorini aniqlash mumkin.
Bu hisob quyidagi tenglama yordamida amalga oshiriladi.



Bu erda: n - kislota normalligi; Q - tajribada topilgan neytrallanish issiqlik effekti; q - eritmani suyuqlantirish issiqligi; V - kislotani tajriba uchun olingan hajmi.
Ishdan maqsad. Sirka kislotani natriy ishqori bilan neytrallashni issiqlik effektini va sirka kislotani dissotsialanish issiqligi aniqlash.
Kerakli asbob va reaktivlar: Issiqlik effektini aniqlash uchun qurilma; ishqor solish uchun ampula; 10 % li natriy gidroksid eritmasi; muzli sirka kislota.
Ishning bajarilishi: Kuchsiz kislotani kuchli asos bilan neytrallash issiqligini aniqlash uchun kalorimetr yi?iladi. Kalorimetr tiqiniga termometr va aralashtirgichdan tashqari ishqor uchun ampula ham qo`yiladi.
Neytrallanish reaktsiyasi issiqlik ajralishi bilan boradi; shuning uchun Bekman termometri shunday joylanadiki, bunda tajriba boshida termometr kapillyaridagi simob pastgi shkalada bo`ladi. Kalorimetr yig’ilgach tiqiniga bo`sh ampula qo`yilib kalorimetr doimiysi aniqlanadi.
Kalorimetr doimiysi aniqlangach neytrallanish issiqligini aniqlashga kirishiladi.
6 gr muzli sirka kislota 0,1 gr aniqlikda o`lchangan 500 ml si’imli o`lchov kolbasiga solinadi (g₁ massa). Keyin kislota distillangan suv bilan belgigacha suyultiriladi. Kislota harorati hona haroratiga tenglashtiriladi va yana o`lchanadi (g<sub>2</sub> massa). Massalar farqidan eritma massasi aniqlanadi; kislota kalorimetrga solinadi.
Tehnik tarozida 4 gr natriy gidroksid (qattiq) o`lchanadi, 50 ml sig’imli o`lchov kolbaga solinadi va oz - oz distillangan suv solinib to`liq eritiladi.
Eritma hona haroratigacha sovutilgach oldindan o`lchangan tayoqchali ampulaga quyiladi; eritmali ampula o`lchanadi va massalar farqidan ishqor massasi aniqlanadi.
Sirka kislota va ishqor eritmalari tayyorlangach, ishqorli ampula tiqinga qo`yiladi; keyin ampula tubi tayoqcha bilan sekin sindiriladi. Eritmani aralashtirib turib  t hisoblanadi. Neytrallanish issiqligini quyidagi tenglamadan hisoblaymiz:

bu erda: Q - neytrallashda ajralgan issiklikning umumiy miqdori; K - kalorimetrning doimiysi; t - tajribada kuzatilgan haroratning oshishi.
Neytrallash uchun 0,1 mol kislota va 0,1 mol ishqor olingan edi.
Berilgan miqdor kislotani neytrallanish issiqligini aniqlagandan keyin uning gramm - ekvivalenti uchun neytrallanish issiqligi hisoblanadi. Kuchli kislotalarni kuchli asoslar bilan neytrallashda 57,1 kJ ajralishini bilgan holda Gess qonuni bo`yicha sirka kislotani dissotsialanish issiqligini hisoblash mumkin:
Q_{диссоts.} = Q - 57.1