O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti қўлёзма ҳуқуқида

2.BOB. O‘smirlarda psixologik muhofaza haqidagi tasavvurlarni o‘rganishning amaliy asoslari.
2.1. Psixologik muhofaza mezonlari va uni tadqiq qilish uslubi.
Психологик мухофаза мезонларининг танланиши ва тадқиқ қилиниши асосан психологик мухофаза ҳақидаги назарий-методологик тушунчаларга таянади. Жумладан, ҳар бир мезон маълум даражада ўсмир шахсидаги психологик мухофаза имкониятларининг у ёки бу жихатларини очиб беришга хизмат қилади. Бинобарин, хар бир тадқиқотни олиб бориш, унинг натижаларини илмий таҳлил қилган ҳолда тегишли хулосалар қилиш учун шартли равишда у ёки бу мезонлар қабул қилинади. Худди шу қабул қилинган мезонлар ёрдамида тадқиқот мақсади, вазифалари, илмий хулосалар очиб берилади. Шу анъанага амал қилган ҳолда ўсмирлар учун характерли бўлган ўз-ўзини психологик мухофаза қилиш жараёнини очиб берувчи мезонларни танлаш ва тадқиқ қилиш услуби белгилаб олинди. Психологик химоя мезрнлари унинг кўринишларини асослаб беради.психологик химоя механизмларининг кўринишлари асосида мезонлар ишлаб чиқиладаи.Демак психологик химоя мехнизмларининг кўринишлари қуйидагиларни ташкил этади;
Psixologik himoya mexanizmlari:ko‘rinishlari
- ochiq his-kechinmalarni bosish, ko‘rsatmaslikka urinish;
- rad etish, ya’ni noma’qul ma’lumotni ochiq rad etish, qo‘shilmaslik;
- proeksiya – o‘zidagi hissiyot va kechinmalarni tashqi ob’ektlarga ko‘chirish orqali paydo bo‘lgan xolatning sabablarini tashqaridan qidirishga moyillik;
- identifikatsiya – o‘zini axborot egasiga o‘xshatish, uning o‘rniga o‘zini qo‘yish orqali qadriyatlarni rad etish yoki tanqidsiz o‘zlashtirish;
- regressiya – ilgari hayotida, masalan, yoshligida bo‘lib o‘tgan qaysidir voqelarga qaytish, ularning yaxshi va ma’qullarini yana xotirada tiklash va xulqda qaytarish orqali o‘zida psixologik himoya yoki oqlovni tashkil etish;
- yolg‘izlanish-jamiyatdan o‘zini olib qochish, o‘zidagi o‘zgarishlarni boshqalarga bildirmaslikka intilish, ayrim talabalar o‘qishga bormay qo‘yadilar;
- ratsionalizatsiya – mulohaza va fikr yuritish orqali o‘zida himoya instinktlarini paydo etish;
- konversiya- muloqotdagi qandaydir to‘siqlar yoki barerlarni olib tashlash uchun kutilmagan usullarni qo‘llash, masalan, xavotirli informatsiyani yumoristik bilan almashtirish yo‘li. Yuqoridagi jarayonlar shaxsni ruxiy xolatlarini ta’sirlanishi asosida ro‘y beradigan xulq ko‘rinishlari uning turli qarashlari va yo‘nalishlarini belgilab berishi mumkin. Albatta bu holatlar shaxs psixik taraqqiyotida ijtimoiy ta’sirlarning darajalarini aks etishi va uni ifodalanishini o‘zida namoyon etib boradi. Ya’ni ijobiy xarakterdagi ijtimoiy ta’sir orqali shaxsning ijobiy psixologik xususiyatlari rivojlansa, salbiy xarakterdagi ijtimoiy ta’sirlardan esa shaxsning agressiv, salbiy psixologik xususiyatlari rivojlanadi. Табиийки, хар бир танланилган мезон ёки услуб психологик мухофаза кўрсаткичлари динамикасининг у ёки бу жихатини очиб беришга хизмат қилади. Кўпгина адабиётлардан маълумки хар қандай психологик мухофаза кўрсаткичларининг намоён этилиши энг аввало шахснинг ҳиссий безовталик даражаси, асабийлик ҳолатларининг кечиши ва бу жараёнга адекват ҳаракатларни йўналтира олиш билан бевосита боғлиқдир. Шу нуқтаи назардан ўсмирлардаги психологик мухофаза кўрсатгичларини таҳлил қилишнинг;