O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi “ ” Instituti

1-diagramma
Shimoliy Amerika mintaqasida erkin savdo zonasining yaratilishiga bir qator omillar sabab bo‘ldi:⁵

Manba: https://www.worldbank.org/en/programs/debt-statistics/
Normalarni o‘rnatish bo‘yicha ishlarning asosiy yo‘nalishlari tovarlarning kelib chiqishi, subsidiyalar va qishloq xo‘jaligi tovarlari savdosi, tovarlarni standartlashtirish, davlat ta'minotlari va ishbilarmonlarning chegaralar orqali harakatlanishi edi.
NAFTA ishchi guruhlari va qo‘mitalari muammolarni muhokama qilishdan ularning rivojlanishining dastlabki bosqichida foydalanib, nizolarni hal qilish tartibini chetlab o‘tishga yordam beradi.
NAFTA nizolarini hal qilish bilan bog‘liq qoidalar ma'muriyati NAFTA Kotibiyatining Kanada, Amerika va Meksika milliy bo‘limlariga yuklatilgan. Kanada va AQShning erkin savdo bitimi asosida, NAFTA a'zo davlatlar vakillarining antidemping va kompensatsiya bojlari bo‘yicha milliy qarorlarini ko‘rib chiqadigan noyob ekspertlar tizimini o‘z ichiga oladi va shu tariqa har uch mamlakatda huquqiy ekspertizani almashtiradi.⁶
Investitsiya masalalarini hal qilishda, NAFTA, Kanada investitsiyalarini himoya qilish to‘g‘risidagi bitimlar va Jahon bankining investitsiyalar bo‘yicha nizolarni hal qilish markazi tomonidan o‘rnatilgan umumiy tartiblarga asoslanib, manfaatlariga zarar etkazilgan investor va manfaatdor hukumat o‘rtasida "aralash" hakamlik muhokamasini qo‘llaydi.
NAFTA-ning milliy bo‘limlari, shuningdek, ushbu davlatlar tomonidan NAFTAdan tashqari boshqa erkin savdo shartnomalari bo‘yicha nizolarni hal qilish uchun javobgardir. Shunday qilib, 1997 yilda, NAFTA Kotibiyatining Kanada bo‘limi Kanada-Isroil va Kanada-Chili erkin savdo bitimlari bo‘yicha nizolarni hal qilish uchun javobgar edi.
2-diagramma
Dunyo bo‘yicha ishlab chiqarilayotgan YaIM hajmida, Shimoliy Amerikaning ulushi (ASHQ, Kanada, Meksika)

Manba: https://www.worldbank.org/en/programs/debt-statistics/
NAFTA ichki bozorda raqobatni kuchaytirish va ichki va tashqi manbalardan investitsiyalarni jalb qilish orqali iqtisodiy o‘sishni ta'minlash uchun tashkil etilgan. NAFTA tuzilmasi Evropa integratsion modeliga nisbatan o‘ziga xos xususiyatlarga ega. NAFTA-da faqat bitta iqtisodiy kuch markazi mavjud - bu Amerika Qo‘shma Shtatlari bo‘lib, bu Kanada va Meksikaning birlashganidan bir necha baravar katta. Shimoliy Amerika integratsiyasining monosentrikligi boshqaruvni osonlashtiradi va etakchi mamlakat potentsial mojaro muhitini yaratib, zaif sheriklarga o‘z qarorlarini osonlikcha yuklashi mumkin
Shimoliy Amerika integratsiyasi AQSh, Kanada va Meksikaning assimetrik iqtisodiy qaramligi bilan tavsiflanadi. Kanada va Meksika iqtisodiyotlari AQSh iqtisodiyoti bilan chambarchas bog‘liq, ammo bir-biri bilan sust o‘zaro aloqada. Meksika va Kanada iqtisodiy tuzilmalarining o‘zaro munosabatlari Kanada-Amerika va Meksika-Amerika integratsiyasidan ancha past. Kanada va Meksika Amerika tovarlari va mehnat bozorida raqobatlashishi va integratsiya jarayonida sheriklarga qaraganda Amerika korporatsiyalariga kapital va texnologiyalarni jalb qilishda raqobatlashishi ehtimoli ko‘proq.⁷
Shimoliy Amerika iqtisodiy guruhining yana bir o‘ziga xos xususiyati shundaki, uning a'zolari turli xil boshlang‘ich sharoitlarda bo‘lishgan. Kanada Amerika Qo‘shma Shtatlariga asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga (aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot, mehnat unumdorligi) ma'lum darajada yaqinlashishga muvaffaq bo‘lganda, Meksika uzoq yillar davomida katta tashqi qarzga ega, qarz va valyuta-moliyaviy inqirozi bo‘lgan, iqtisodiy jihatdan orqada qolgan davlat holatida edi. barcha asosiy ko‘rsatkichlar uchun.
NAFTA tashkil etilgunga qadar, ishtirokchi mamlakatlarning iqtisodiyoti yaxshi rivojlangan tadbirkorlik integratsiyasi natijasida, asosan, o‘zaro bog‘liq edi. NAFTA-da integratsiya jarayoni pastdan yuqoriga ko‘tarildi: dastlab korporativlararo munosabatlar yuqori darajaga ko‘tarildi, so‘ngra ular asosida davlatlararo bitimlar qabul qilindi. Mikroiqtisodiy integratsiya o‘zaro tovar ayirboshlash va Amerika va Kanada sarmoyalarining o‘zaro kelishuvi, Amerika sarmoyalarini Meksikaga eksport qilish va Shimoliy Amerika uchliklarining o‘zaro savdosini 30-40% ga etkazish asosida shakllandi.⁸
Amerika bozoriga Kanada eksportining 75-80 foizi to‘g‘ri keladi, undan daromad Kanada YaIMning 20 foizini tashkil qiladi. AQShning Kanadaga kiritgan sarmoyasi Kanadadagi jami xorijiy investitsiyalarning 3/4 qismiga etdi; AQShning Kanadadagi sarmoyasi o‘ndan biri. Meksika eksportining 70 foizi Qo‘shma Shtatlarga to‘g‘ri keldi, bu erda Meksikaga 65 foiz import qilindi.
NAFTA Amerika iqtisodiyotining mutlaq ustunligi bilan ajralib turadi. 1992 yilda Qo‘shma Shtatlar ishlab chiqaruvchi kuchlarning (YaIM / jon boshiga) rivojlanishi bo‘yicha Kanadadan 12,2 foizga, Meksika esa 6,7 ​​marta ortda qoldi. NAFTA (372 million kishi) umumiy aholisida AQShning ulushi 68,5%, Kanada - 24, Meksika - 7,5%; uchlikning yalpi ichki mahsulotida ($ 6,443 milliard) - 87,8%, Kanada - 7,3, Meksika - 4.9%; jami eksportda (834 milliard dollar) 76,8, 18 va 5.2%, jami importda (876 milliard dollar) mos ravishda 76.4, 17.5 va 6.1%.
NAFTAga a'zo davlatlar erkin savdo zonasida ishtirok etish uchun o‘zlarining siyosiy maqsadlari, qiziqishlari va iqtisodiy asoslangan sabablariga ega edi.
Amerika Qo‘shma Shtatlari yuqori texnologiyalar va investitsiyalarni arzon ishchi kuchi va tabiiy resurslar bilan birlashtirish orqali mintaqaviy qiyosiy ustunliklardan foydalangan holda raqobatbardoshlikni oshirishga, shuningdek, mehnat talab qiladigan, materialni tejaydigan va boshqa ekologik jihatdan qimmat sanoatlarni Meksikaga ko‘chirish orqali ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga umid qildi.⁹