Deynning (1983), A.Klayneknextning (1987), A.M.Anchishkenning (1986)
monografiyalari paydo bo`ldi.
I.M.Dyakonov “Tarix yo`llari eng qadimgi odamdan bizning kunlarimizgacha”
(1994) monografiyasida tarixiy jarayon fazalarini almashuvi
konsepsiyasini ilgari
suradi, an`anaviy ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar nazaryasini tanqid qiladi. U tarixda
sakkiz fazani ajratadi, ularni uzunligi eksponensial
jadallashuv qonuniyatlariga
bo`ysunadi: ibtidoiy faza (Homo sapiensning paydo bo`lishidan neolitgacha – 30
ming yildan kam bo`lmagan), ibtidoiy jamoa fazasi (7 ming yil atrofida); ilk qadim
(2 ming yil atrofida), imperiya qadimgi davri (1,5 ming yil atrofida), o`rta asrlar
(ming yil atrofida); barqaror mutlaq post o`rta asr (300 yil atrofida); kapitalistik faza
(100 yildan sal ko`proq) va postkopitalistik, uning orqasidan
tarixiy progressning
to`qqizinchi fazasi boradi. Shu bilan birga kelajakning ikki senariysi bo’lishi
mumkin: yoki insoniyat XXII asrga qolmay halok bo`ladi va u bilan bizga ma’lum
biosferaning katta qismi o`ladi, yoki rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining
o`sishi sezilarli
kamayishiga erishiladi, jamiyat va tabiatning dinamikasi
uyg’unlashtiriladi
, I. M. Dyakonovning nazariyasi
Yu. B. Yakovetsning
nazariyasiga to`g’ri keladi.
Amerikalik olima
R. Aysler taklif qilgan tarixni davrlashtirish chizmasi asosida
jinslar o`rtasidagi o`zaro munosabatlar xususiyatlari qo`yiladi:
erkak va ayol
o`rtasidagi ilk davrdagi uzoq hamkorlikdan keyin (er. avv. III ming yillikda minoy
madaniyatida so`nggi yuksalishga erishgandan so`ng) –
erkaklar hukmronligi davri
orqali, zo`ravonlik va urushlardan keyin – uzoq bo`lmagan kelajakda yangi asosdagi
hamkorlik erasining qayta tug’ilishi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
