O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

B
K
F
T
T
bu yerda:
K — absolyut namlik, mm simob ustuni bo‘yicha;
F — nam termometrning ko‘rsatishi bo‘yicha maksimal
namlik (jadvaldan olinadi);
Ò — quruq termometr ko‘rsatishi, °C;
Ò
1
— nam termometr ko‘rsatishi, °C;
B — tekshirish vaqtidagi barometr bosimi, mm simob us-
tunida. Òopilgan absolyut namlikni namlikka o‘tkazish
uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
1
1
=
100%,
K
F
K

bu yerda:
K
1
— nisbiy namlik, % hisobida;
K— absolyut namlik, mm simob ustunida;
F
1
— quruq termometrning harorati bo‘yicha maksimal nam-
lik  (1- ilovadan) olinadi.
Havo harakati sezilmaydigan xonalardagi nisbiy havo nam-
ligini stansion psixrometr ko‘rsatkichi bo‘yicha hisoblash.
Aholi yashaydigan xonalarda nisbiy namlik 40—60% bo‘lishi
kerak.
Gigrograf 
Gigrograf 
Gigrograf 
Gigrograf 
Gigrograf — havo  namligini uzluksiz  qayd qilib boruvchi
asbob. Gigrografning asosiy qismi yog‘sizlantirilgan ayol sochi
yoki ot yoli bo‘lib, unga uzatkich mexanizmi yordamida chi-
zuvchi ko‘rsatkich ulanadi (7-rasm). Namlik o‘zgarganda soch
7-
7-
7-
7-
7- rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. Gigrograf.
www.ziyouz.com kutubxonasi

48
1-ÈËÎÂÀ
rt
e
m
o
mr
e
T
C°
,i
h
ci
kt
as
r‘
o
k
C
°
,i
h
ci
kt
as
r‘
o
k
rt
e
m
o
mr
et
m
a
N
2
1
3
1
4
1
5
1
6
1
7
1
8
1
9
1
0
2
1
2
2
2
3
2
4
2
5
2
3,
5
9,
5
6,
6
3,
7
0,
8
6,
8
3,
9
0,
0
1
6,
0
1
2,
1
1
8,
1
1
5,
2
1
1,
3
1
7,
3
1
7,
5
4,
6
1,
7
8,
7
5,
8
1,
9
9,
9
6,
0
1
2,
1
1
9,
1
1
5,
2
1
1,
3
1
8,
3
1
5,
4
1
0,
6
8,
6
5,
7
2,
8
0,
9
7,
9
4,
0
1
1,
1
1
8,
1
1
6,
2
1
2,
3
1
8,
3
1
5,
4
1
2,
5
1
4,
6
2,
7
0,
8
7,
8
4,
9
2,
0
1
9,
0
1
7,
1
1
4,
2
1
1,
3
1
8,
3
1
4,
4
1
2,
5
1
9,
5
1
8,
6
6,
7
4,
8
2,
9
9,
9
7,
0
1
4,
1
1
2,
2
1
9,
2
1
6,
3
1
4,
4
1
1,
5
1
5,
6
1
6,
6
1
2,
7
0,
8
8,
8
6,
9
3,
0
1
2,
1
1
9,
1
1
7,
2
1
4,
3
1
2,
4
1
0,
5
1
7,
5
1
7,
7
1
2,
7
1
6,
7
4,
8
2,
9
0,
0
1
8,
0
1
6,
1
1
4,
2
1
2,
3
1
0,
4
1
8,
4
1
6,
5
1
4,
6
1
8,
7
1
9,
7
1
0,
8
8,
8
7,
9
5,
0
1
3,
1
1
1,
2
1
9,
2
1
8,
3
1
5,
4
1
3,
5
1
1,
6
1
0,
7
1
4,
8
1
5,
8
1
4,
8
2,
9
1,
0
1
9,
0
1
8,
1
1
6,
2
1
4,
3
1
3,
4
1
1,
5
1
9,
5
1
7,
6
1
6,
7
1
0,
9
1
2,
9
1
7,
8
6,
9
5,
0
1
4,
1
1
2,
2
1
0,
3
1
9,
3
1
8,
4
1
6,
5
1
5,
6
1
3,
7
1
2,
8
1
6,
9
1
8,
9
1
1,
9
0,
0
1
9,
0
1
8,
1
1
6,
2
1
5,
3
1
4,
4
1
3,
5
1
1,
6
1
1,
7
1
9,
7
1
8,
8
1
1,
0
2
5,
0
2
5,
9
4,
0
1
3,
1
1
2,
2
1
1,
3
1
9,
3
1
8,
4
1
7,
5
1
6,
6
1
5,
7
1
4,
8
1
3,
9
1
7,
0
2
2,
1
2
9,
9
8,
0
1
7,
1
1
6,
2
1
5,
3
1
4,
4
1
3,
5
1
2,
6
1
1,
7
1
0,
8
1
9,
8
1
8,
9
1
3,
1
2
7,
1
2
%
,
ki
l
m
a
n
yi
bs
i
N0
15
10
25
20
35
30
45
40
55
50
65
60
7
www.ziyouz.com kutubxonasi

49
tolasi uzayadi yoki qisqaradi. Nam-
likning o‘zgarishi soat mexanizmi
qo‘zg‘almas o‘q atrofida aylanib
turadigan barabanga o‘ralgan qog‘oz
lentadagi richag uchiga o‘rnatilgan
chizg‘ich yordamida uzluksiz chi-
ziladi, barabanning aylanish dav-
riga ko‘ra, gigrograflar sutkali va
haftali bo‘ladi.
Havo harakati.
Havo harakati.
Havo harakati.
Havo harakati.
Havo harakati. Havo harakatini
O‘rta Osiyo iqlimi sharoitida aniq-
lash muhim gigiyenik ahamiyatga
ega. U turar joy, ko‘cha, binolar
atmosfera havosining tibbiy tozala-
nishini ta’minlaydi.
Havo harorati yuqori bo‘lganda shamol ortiqcha issiqlikni
haydaydi. Past haroratli sharoitlarda esa shamolning salbiy ta’siri
ortadi.
Sanitariya amaliyotida havo yo‘nalish tezligi, asosan, qanot-
li va kosachali anemometrlar yordamida aniqlanadi.
Qanotli anemometr
Qanotli anemometr
Qanotli anemometr
Qanotli anemometr
Qanotli anemometr shamolda harakatga keluvchi o‘qqa
o‘rnatilgan qanotlardan iborat (8-rasm). Qanotlar harakati
natijasida aylantiriladigan o‘q ko‘rsatkichni harakatga keltirishi
tufayli havoning yo‘nalish tezligi siferblatda ifodalanadi. Bu-
ning uchun asbobni ishlatishdan oldin siferblat ko‘rsatkich-
laridagi son yozib olinadi, ma’lum vaqt asbob ishlatilgach,
so‘nggi ko‘rsatkichdan oldingisi ayrilib, sekundlarga bo‘linadi,
olingan raqam havo harakat tezligini sekundlarda ifodalaydi.
Qanotli anemometrlar yordamida tezlanishi 0,3 dan 12 m/sek
bo‘lgan havo yo‘nalishini aniqlash mumkin.
Kosachali anemometr.
Kosachali anemometr.
Kosachali anemometr.
Kosachali anemometr.
Kosachali anemometr. Bu usulda havo yo‘nalish tezligini
aniqlash qanotli anemometrdan aylanuvchi o‘qqa qanotlar
o‘rniga kosachalar o‘rnatilishi bilan farqlanadi. Kosachali ane-
mometrda tezligi sekundiga 1 dan 20 m bo‘lgan havo yo‘nalishini
aniqlash mumkin (9-rasm). Yopiq xonalarda havoning kichik
harakat tezligini aniqlash uchun (0,1—0,2 m/sek gacha) kata-
termometrdan foydalaniladi (10-rasm).
Havoning sovitish xususiyatini aniqlash uchun katater-
mometr asbobining yuqori rezervuarini ichidagi spirt 1/2 —
1/3 hajmiga ko‘tarilgunicha suv hammomida isitiladi, so‘ngra
8-
8-
8-
8-
8- rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. Qanotli
anemometr.
4 — Gigiyena
www.ziyouz.com kutubxonasi

50
ho‘llangan qismini quruq qilib artib tekshirilayotgan joyga—
shtativga o‘rnatiladi va naychadagi (spirtning ko‘rsatkichi 38°
dan 35° ga qadar tushish vaqti) sekundlarda belgilanadi. Kata-
termometrlarning sovish tezligi (mkal-sm
2
/sek) havoning so-
vitish xususiyatini ifodalaydi. Bu quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
=
F
a
H
,
bu yerda:
F — katatermometr omili (o‘zgarmas kattalik);
a — naychadagi spirt ko‘rsatkichi, 38° dan 35° ga qadar
tushish vaqti sekundlarda ifodalanadi.
H ni va     atrofdagi havo harorat tezligini bilgan holda em-
pirik topilgan formula yordamida xonadagi harakat tezligini aniq-
lash mumkin.


2
0,20
=
H
Q
V

 1m/sek gacha bo‘lgan havo tezligi uchun




2
0,13
H
Q
V
 1m/sek dan yuqori bo‘lgan havo tezligi
u c h u n
0,47
9-
9-
9-
9-
9- rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm.  Kosachali
anemometr.
10-
10-
10-
10-
10- rasm.
rasm.
rasm.
rasm.
rasm.
Katatermometr.
www.ziyouz.com kutubxonasi

51
Bu yerda:
V — havoning harakat tezligi, m/sek,
H — quruq  katatermometrning sovish tezligi
mkal/sm
2
/sek;
Q — odamning tana harorati 36,5° bilan tashqi
muhit harorati orasidagi farq;
0,20—0,40—0,13—0,47— empirik koeffitsient-
l a r .
Yopiq xonalarda, davolash profilaktoriylarida va muassa-
salarida havoning harakat tezligi 0,2—0,4 m/sek orasida bo‘lishi
kerak.
Havo harakati tezligining me’yori, asosan, xonaning ha-
roratiga ko‘ra belgilanadi. Òurar joy xonalarida havo harakati-
ning tezligi 0,1 — 0,3 m/sek, sport zallarida  0,5 m/sek gacha,
ishlab chiqarishda va issiq sexlarda 1—1,5 m/sek gacha me’yor
bo‘lib hisoblanadi.
Gigiyenik nuqtayi nazardan qulay deb shunday harorat,
nisbiy namlik tezligi va boshqa ko‘rsatkichlarga aytiladiki, hosil
qilingan bunday sharoitlarda organizmda issiqlik almashinuvi va
fiziologik faoliyat me’yorida kechadi. Bunday mikroiqlim kom-
kom-
kom-
kom-
kom-
fort zona
fort zona
fort zona
fort zona
fort zona deb ataladi.
Komfort zona (kattalar uchun) havo harorati 17—18°C,
nisbiy namligi 40—60 % va havo yo‘nalish tezligi 0,1 m/sek
bo‘lishi kerak. Yangi tug‘ilgan bolalar uchun havo harorati qish
faslida 24—25°, bahor va kuz fasllarida 21—22°, yoz faslida esa
18—19° atrofida, nisbiy namligi qanday fasl bo‘lishidan qat’iy
nazar  40—60%,havo yo‘nalish tezligi 0,1—0,2 m/sek atrofida
bo‘lgani ma’qul.
2. A
2. A
2. A
2. A
2. Atmosfera bosimini aniqlash
tmosfera bosimini aniqlash
tmosfera bosimini aniqlash
tmosfera bosimini aniqlash
tmosfera bosimini aniqlash
Atmosfera bosimini simobli, metalli barometrlar hamda
barograflar yordamida aniqlash mumkin.
1. Simobli barometr. 
Simobli barometr. 
Simobli barometr. 
Simobli barometr. 
Simobli barometr. Asbob vertikal holatda o‘rnatilib,  ustki
qismi berk, pastki qismi esa simob solingan kosachaga tutash-
tirilgan shisha naychadan iborat bo‘ladi. Bosimni o‘lchashdan
oldin simob ustuni maxsus ventil yordamida „0“ ko‘rsatkichiga
tenglanadi. Simobning naycha bo‘ylab ko‘tarilishi, atmosfera
bosimini shkala ko‘rsatkichi orqali ifodalaydi (11-rasm).
Simobli barometrni tashqi muhit haroratining o‘zgarishiga
qarab to‘g‘rilab turish kerak, chunki haroratning ko‘tarilishi
simobning kengayishiga, bu esa, o‘z navbatida, simobning nay-
www.ziyouz.com kutubxonasi

52
cha orqali ko‘tarilishiga olib keladi. Bundan
tashqari, shkalaning kengayish koeffitsientini ham
hisobga olish zarur. Barometr ko‘rsatkichini
to‘g‘rilash simobning kengayish koeffitsientiga
0,000163 hamda termometr ko‘rsatkichiga
ko‘paytirish yo‘li bilan topiladi.
Barometr ko‘rsatkichidan to‘g‘rilash ko‘rsat-
kichi olinadi, agar termometr ko‘rsatkichi mus-
bat bo‘lsa, qo‘shiladi, termometr ko‘rsatkichi
manfiy bo‘lsa, ayriladi.
Misol.
Misol.
Misol.
Misol.
Misol.  Barometr ko‘rsatishi 755 mm simob
ustuniga teng, havo harorati 20° bo‘lganda tuza-
tishni topish uchun olingan ma’lumotlar ko‘paytiriladi.
755
× 0,000163 × × 20=2,46. Shunday qilib, to‘g‘rilash 2,46 ga
teng.
Barometr ko‘rsatkichidan to‘g‘rilash ko‘rsatkichi ayrilsa,
haqiqiy atmosfera bosimi topiladi:
755–2,46 = 752,54,
demak, atmosfera bosimi tekshirilgan sathda 752,54 mm simob
ustuniga teng.
2. Metalli barometrlar
Metalli barometrlar
Metalli barometrlar
Metalli barometrlar
Metalli barometrlar (aneroidlar). Asbob devorlari yupqa
metalldan yasalgan quticha shaklida bo‘lib (12-rasm), quticha
ichida bosimni sezuvchi bo‘shliq hosil qilinadi. Atmosfera bosimi-
ning o‘zgarishi tufayli, quticha devorlari ko‘tariladi yoki pucha-
11-
11-
11-
11-
11- rasm.
rasm.
rasm.
rasm.
rasm.
Simobli
barometr.
A
A
A
A
A
B
B
B
B
B
C
C
C
C
C
12-
12-
12-
12-
12- rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. Metalli
barometr.
www.ziyouz.com kutubxonasi

53
yadi. Bunday o‘zgarish richag sistemasi orqali siferblatga
o‘rnatilgan ko‘rsatkichni harakatga keltiradi va atmosfera
bosimini simob ustunini mm larda ifodalovchi raqamlarda belgi-
laydi.
3. Barograf
Barograf
Barograf
Barograf
Barograf (o‘zi yozuvchi) atmosfera bosimini avtomatik
holda aniqlash maqsadida o‘zi yozuvchi barograflardan foydala-
niladi (13-rasm).
Metalldan yasalgan qutichalar asbobning sezuvchi qismi
hisoblanadi.
Atmosfera bosimining o‘zgarishi tufayli, qutichalar shak-
lini o‘zgartiradi, u tortilib, richagni harakatga keltiradi.
Harakatga kelgan richag avtomatik holatda aylanuvchi bara-
banga o‘ralgan qog‘ozda atmosfera bosimini bildiruvchi chiziqlarni
ifodalaydi.
N
N
N
N
Nazorat uchun savollar
azorat uchun savollar
azorat uchun savollar
azorat uchun savollar
azorat uchun savollar
1.
1.
1.
1.
1. Havoning gigiyenik ahamiyati nimalardan iborat?
2.
2.
2.
2.
2. Havoning kimyoviy tarkibi qaysi gazlardan tarkib topgan?
3.
3.
3.
3.
3. Atmosfera havosining nisbatan bir xil saqlanib turishiga qaysi
omillar ta’sir etadi?
4.
4.
4.
4.
4. Atmosfera havosi qanday ifloslanadi?
5.
5.
5.
5.
5. Havo sanitariya jihatidan qanday muhofaza qilinadi?
6.
6.
6.
6.
6. Maksimal, absolyut va nisbiy havo nimaligini ta’riflang.
7.
7.
7.
7.
7. „Shamollar guli“ nima?
8.
8.
8.
8.
8. Havo bosimining past yoki yuqori bo‘lishiga aloqador kasal-
liklarni ayting.
13-
13-
13-
13-
13- rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. 
rasm. Barograf.
www.ziyouz.com kutubxonasi

54
MASALA VA MASHQLAR
MASALA VA MASHQLAR
MASALA VA MASHQLAR
MASALA VA MASHQLAR
MASALA VA MASHQLAR
1. Aspiratsion psixrometr quruq termometrining ko‘rsat-
kichi 19°C, ho‘l termometrniki esa 10°C. Havoning nisbiy nam-
ligini aniqlang, xonaning temperatura-namlik rejimini baho-
lang va kerak bo‘lsa, uni yaxshilash yo‘llarini ko‘rsating.
2. Qaysi sharoitlarda odam sovqotadi va nima uchun: havo
temperaturasi 15°C va nisbiy namlik 45% bo‘lgandami yoki havo
temperaturasi 15°C va nisbiy namlik 85% bo‘lgandami?
3. Sex havosining temperaturasi 32°C, tevarak-atrofdagi
jihozlarning temperaturasi 36°C, havoning nisbiy namligi 40%,
havo harakatining tezligi 0,3 m/s. Bunda ishchi o‘zini qanday
his qiladi va uning organizmining issiqlik chiqarishi qaysi yo‘llar
bilan amalga oshadi?
4. Havoning temperaturasi 17°C, devorlar temperaturasi
12°C, nisbiy namlik 40%, havo harakatining tezligi sekundiga
0,2 metr bo‘lgan xonada odamning issiqlik chiqarish yo‘llarini
ko‘rsating.
Eslab qoling!
Meteorologik omillar
Meteorologik omillar
Meteorologik omillar
Meteorologik omillar
Meteorologik omillar — havo harorati, namligi,
harakat tezligi va quvvatining birgalikdagi ta’siri.
Akllimatizatsiya
Akllimatizatsiya
Akllimatizatsiya
Akllimatizatsiya
Akllimatizatsiya     —iqlimga moslashish.
Meteotrop kasalliklar
Meteotrop kasalliklar
Meteotrop kasalliklar
Meteotrop kasalliklar
Meteotrop kasalliklar — kechishi va oqibati yil
mavsumi va ob-havoning holati bilan bog‘liq bo‘lgan
kasalliklar.
Mikroiqlim
Mikroiqlim
Mikroiqlim
Mikroiqlim
Mikroiqlim — yer yuzasining cheklangan qismi-
dagi uni o‘rab turgan hudud.
Musson
Musson
Musson
Musson
Musson — dengiz va okean atrofida yozda quruq-
likka, qishda esa quruqlikdan dengizga yo‘naladigan
havo o‘qimi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

55
ladi. Òuproq juda ko‘p miqdordagi mikroorganizmlar yashay-
digan, mineral hamda organik zarrachalar qo‘shilmasidan ibo-
rat yer qobig‘i g‘ovak yuza qatlamining unumdor qismidir.
Òashqi muhitning asosiy elementlaridan bo‘lgan tuproq
va unga yoyilib ketgan tog‘ jinslari (zamin,yer) kishilar sog‘-
ligi va hayotining sanitariya sharoitlariga katta ta’sir ko‘rsa-
tadi.
Yerdagi o‘simliklarning turi, ularning kimyoviy tarkibi va
yer osti suvlarining kimyoviy tarkibi tuproq turiga, ularning
kimyoviy tarkibiga bog‘liq.
Sanoat korxonalari, kommunal xo‘jaligi chiqindilari ham-
da qishloq xo‘jaligida qo‘llaniladigan pestitsidlar ta’sirida yer,
suv, havo muhiti keskin o‘zgarishi va bu esa, o‘z  navbatida,
olinadigan hosilning kimyoviy tarkibiy me’yorini ma’lum miq-
dorda o‘zgartirishi mumkin. Atmosferaning radioaktiv moddalar
bilan ifloslanishi va uning  yerga tushishi esa yanada xavflidir.
Shu nuqtayi nazardan insoniyat va ko‘pchilik taraqqiy etgan
davlatlar orasida  tashqi muhitni ifloslanishdan saqlash muhim
muammo bo‘lib qolmoqda.
Òuproq qatlami yer kurrasi bilan atmosfera o‘rtasidagi
muvozanatni — murakkab moddalar almashinuvi, energiya
ajralishini hamda biosferadagi jonivorlarning yashash tarzi mu-
tanosibligini saqlab turadi. Har qanday salbiy ta’sir tashqi
muhit tabiiyligiga putur yetkazishi mumkin.
Organizmga tuproq orqali zaharli moddalar tushishining
biologik tarixini quyidagicha ifodalash mumkin.
1. Odam — tuproq, bunda patogen mikroblar, gijja va uning
tuxumlarining organizmga tushishi katta xavf tug‘diradi, bun-
day sharoit shaxsiy gigiyena qoidalarini qo‘pol buzilganda ku-
zatiladi.
2. Òuproq — atmosfera havosi — odam. Bunday hol tuproq-
ning yuqori darajada organik birikmalar, atmosferani radioak-
ÒUPROQ GIGIYENASI
ÒUPROQ GIGIYENASI
ÒUPROQ GIGIYENASI
ÒUPROQ GIGIYENASI
ÒUPROQ GIGIYENASI
AHOLI
AHOLI
AHOLI
AHOLI
AHOLI YASHAYDIGAN  JOYLARNI TOZALASH.
YASHAYDIGAN  JOYLARNI TOZALASH.
YASHAYDIGAN  JOYLARNI TOZALASH.
YASHAYDIGAN  JOYLARNI TOZALASH.
YASHAYDIGAN  JOYLARNI TOZALASH.
TUPROQNING GIGIYENIK AHAMIYATI
TUPROQNING GIGIYENIK AHAMIYATI
TUPROQNING GIGIYENIK AHAMIYATI
TUPROQNING GIGIYENIK AHAMIYATI
TUPROQNING GIGIYENIK AHAMIYATI
III BOB
Y
er kurrasining ustki qatlami tuproq deb ata-
www.ziyouz.com kutubxonasi

56
tiv moddalar hamda zaharli birikmalar bilan bulg‘anishi na-
tijasida organizmga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
3. Tuproq —yer osti suvlari — odam. Òuproq tarkibidagi
tuzlar, radioaktiv moddalarning suv bilan yer osti suvlariga
qo‘shilishi va bu suvning iste’mol qilinishi kasallikka sabab
bo‘lishi mumkin.
4. Òuproq yer osti suvlari — ochiq suv manbalari — odam.
Katta shaharlarda atmosferaning sanoat chiqindilari bilan iflo-
slanishi, qishloq joylarida pestitsidlarning yer osti suvlari orqali
yer sathidagi ichiladigan suv manbalariga qo‘shilishi o‘z sal-
biy ta’sirini ko‘rsatishi mumkin.
5. Òuproq — ochiq suv manbalari — odam. Yog‘ingarchilik
natijasida ochiq suv manbalarining ifloslanishidan kelib chi-
qadigan kasalliklar.
6. Òuproq—ochiq suv manbalari — baliq — odam. Zaharli
birikmalar, radioaktiv moddalar bilan ifloslangan suvdagi
baliqlarni iste’mol qilganda zaharlanish mumkin.
7. Òuproq — qishloq xo‘jalik mahsulotlari—odam. Kimyoviy
tarkibi buzilgan tuproqda yetishtirilgan qishloq xo‘jalik mah-
sulotlari iste’mol qilinganda zararli ta’sirlanish mumkin.
8. Pestitsidlar, radioaktiv moddalar bilan zararlangan yem-
xashak berib boqilgan hayvonlarning suti va go‘shti turli kasal-
liklarni keltirib chiqarishi mumkin.
TUPROQNING TUZILISHI VA UNING GIGIYENIK
TUPROQNING TUZILISHI VA UNING GIGIYENIK
TUPROQNING TUZILISHI VA UNING GIGIYENIK
TUPROQNING TUZILISHI VA UNING GIGIYENIK
TUPROQNING TUZILISHI VA UNING GIGIYENIK
AHAMIYATI
AHAMIYATI
AHAMIYATI
AHAMIYATI
AHAMIYATI
Òuproq kattaligi bir necha mikrondan santimetrlargacha
qattiq jinslardan tashkil topib, donadorligi, sochilib turishi,
g‘ovakligi bilan sifatlanadi.
Òuproqning katta-kichikligi 0,1 dan 3 mm gacha bo‘lishi—
qumtuproqning asosini tashkil qiladi.
Òuproq tarkibida 90% qum, 10%loy bo‘lsa — qumloq, 10–
30% loyligi—soz tuproq, 50% dan ortig‘i loy bo‘lsa—loy tup-
roq deyiladi. Òuproqning g‘ovakligi uni donadorligiga bog‘liq,
tuproq qancha mayda bo‘lsa, g‘ovakligi shuncha kam bo‘ladi.
G‘ovak tuproq havo va suvni singdiruvchanligi bilan farqla-
nadi. Òuproq havosi bilan atmosfera havosi orasidagi bog‘liqlik
sanitariyaviy ahamiyatga ega. Òoza tuproq tarkibida ko‘p miq-