O'zbekiston respublikasi profi universitety

2 §. Katta ijtimoiy birliklarning ijtimoiy - psixologik fenomenlari 
Barcha mikro ijtimoiy jarayonlar u yoki bu darajada makro ijtimoiy 
jarayonlar bilan belgilanadi. Umum ijtimoiy me'yorlar, qadriyatlar, ehtiyojlar 
va ustanovkalar makro ijtimoiy darajada shakllanadi. Bu jarayonlar katta 
ijtimoiy guruhlar psixologiyasini tashkil qiladi (yaratadi).
Katta ijtimoiy birliklar psixologiyasining ongli - boshqaruvchi jihati 
(komponenti) - ijtimoiy ongdir, impulьsiv - boshqaruv jihati esa - omma 
ko'rinishidagi hodisalardir. 
Ijtimoiy ong - jamiyat hayotiy faoliyatini ma'naviy jihati, uni 
mavjudligining ob'ektiv sharoitlarining umumlashtirilgan aksi, jamiyat ijtimoiy 
hayoti (turmushi)ning tirixiy tipi, ma'naviy oriyentirlar va umum ijtimoiy 
qadriyatlar tizimidir. 
Ijtimoiy ongning g'oyaviy va ijtimoiy - psixologik darajalarini ajratish 
mumkin. Ijtimoiy ongning ijtimoiy - psixologik jihati jamiyat azolari tomonidan, 
ularning ong maydonida to'planuvchi (kontsentratsiyalanuvchi) ijtimoiy jarayonlar 
va munosabatlarning anglanishi va hissiy kechilinishidan tashkil topadi. Ijtimoiy 
ongning diqqat maydoni, turg'un omillar bilan ham, tassoddifiy sharoitlar (ijtimoiy 
ongning favqulotda vaziyatlar, siyosiy kurashlar va sh.k. bilan ishg'ol qilib 
olinishi) bilan ham tashkil topishi mumkin.

---

242 
Millatning ijtimoiy ongi uning tarixiy o'tmishi, etnik sotsio-stereotiplari 
bilan, xalq tarixida uzoq vaqt ta'sir ko'rsatgan, uning yashash tarzi, sharti, madaniy 
va iqtisodiy an'analari bilan shartlanadi.
Ijtimoiy ong (jamoa onggi) - sotsiumning hayotiy faoliyati jarayonida 
yuzaga keluvchi, odamlarning olamga va o'z-o'ziga ma'naviy - vositali, ijtimoiy - 
qadriyatli munosabatlari tizimidir. Ijtimoiy ong ijtimoiy turmushni aks etadi, u 
bilan belgilanadi, unga ta'sir ko'rsatadi. 
Ijtimoiy ong shakllarining majmui - fani, ijtimoiy me'yorli jihatlari (axloqi, 
g'oyasi, huquqi, siyosati), san'at va din bilan tashkil qilinadi. Hududiy 
rivojlanishning ma'lum bir ijtimoiy - tarixiy bosqichlarini bosib o'tar ekan, ijtimoiy 
ong hozirgi vaqtda umuminsoniy ongga o'sib yetadi.
Ijtimoiy ongning turlaridan biri - ommaviy ongdir. U hamisha ijtimoiy 
ongdan torroq bo'ladi, voqelikni ma'naviy o'zlashtirishning maxsus shakllari 
(ilmiy, etik va estetik kontseptsiyalar) undan tashqarida qoladi. 
Ommaviy ong, ommaning o'zigagina taalluqli bo'lgan xususiyatlarga - 
amorflik, yetarlicha tuzilmaganlik, uni tashuvchilar tarkibining aniqlanmaganligi, 
bu tarkibning turli xilligiga ega bo'ladi. Ommaviy ong - ijtimoiy ongning hosilasi 
hisoblanadi. 
Omma ongi dolzarb ijtimoiy - siyosiy ma'lumotlarni idrok etish borasida 
kechadigan shaxslararo va guruhlararo muloqot jarayonida shakllanadi va 
individual ongning umumiy asosi (muvofiqlashtiruvchi) sifatida namoyon bo'ladi. 
Jamoaning barcha a'zolarini qamrab oluvchi, jamoa hayotining umumahamiyatli 
muayyan hodisalari ommaviy ong mazmuni hisoblanadi. Ommaviy ong asosan 
ommaviy kommunikatsiya vositalari asosida shakllanadi. Ommaviy ong sub'ekti 
ta'sir etishning til vositalari, targ'ibot va tashviqot ta'siri ostida yo kengayishi yoki 
torayishi, tanqidiy va konformli bo'lishi mumkin. 
Ommaviy ongda - mazkur jamiyatda ijtimoiy ongning rivojlanganlik 
darajasi, ommaning turmush darajasi bilan asoslanuvchi - ommaviy qiziqishlar, 
ommaviy ma'lumotlarning tashkil etilishi, ommaning siyosiy faollik darajasi 
namoyon bo'ladi. 
Ommaviy ong fragmentar (uzuq-yuluq)ligi, qarama-qarshiligi, ko'tarinki 
dinamikligi va stereotipligi bilan belgilanadi. Ommaviy madaniyat bilan o'zaro 
munosabatda bo'lar ekan, u ommaviy xulqiy stereotiplarni shakllantiradi. Xulqning 
ommaviy shakllarini bevosita boshqaruvchisi sifatida namoyon bo'luvchi ijtimoiy 
fikr va ijtimoiy kayfiyat ommaviy ongga mos keladi.