O’zbekiston respublikasi qishloq va suv хo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti hayot-faoliyat хavfsizligi kafedrasi

MAVZU: KUYISHDA BIRINCHI YORDAM KO’RSATISH.
Ishning maqsadi: Kuyishda birinchi tibbiy yordam ko’rsatishni o’rganish. 
Ishning vazifasi:  Talabalarga odamlarga kuyishda birinchi tibbiy yordam 
ko’rsatish.
 
Umumiy ma’lumotlar 
 
Kuyish deb – to’qimalarning yuqori harorat kimyoviy moddlar, nurlanish 
hamda elektr toki ta’siri natijasida shikastlanishiga aytiladi. Etiologik holatiga 
ko’ra termik, kimyoviy hamda elektr ta’sirida kuyishlarga aytiladi.
Termik kuyishlar. Termik kuyishlar shikastlanishlar ichida eng ko’p 
tarqalgan. Bu kabi kuyishlar to’qimalarga yuqori harorat ta’sir etganda ro’y 
beradi. Хaroratning miqdoriga, kuygan joyning o’rni, chuqurligiga hamda 
shikastlangan kishining yoshiga qarab ba’zan yengil, ba’zan og’ir kechib, bemor 
ahvolini og’irlashtiradi va hayotiga xavf soladi. 
Termik kuyishda to’qimalarga yuqori harorat, issiq bug’ suv va boshqalar 
ta’sir etadi. Uning intensivligi, ta’sir muddati uncha katta bo’lmaydi shuning 
uchun ham bu hollarda yuza kuyishlar ro’y beradi. Kuyish darajasi uncha katta 
bo’lmaydi, u 3-10 % ni tashkil etadi.
Issiqdan kuyganda jarohat kamdan kam hollarda teri ichiga o’tadi, teri 
yuzasida esa uning sathi katta (60 % va undan ortiq) bo’ladi. Kuyishlar yana issiq 
kleysimon va yopishqoq moddalardan ham bo’lishi mumkin (masalan, issiq 
yelimdan, bitum va boshqalar). Issiq massalar badanga yopishib qoli, uzoq 
muddat davomida jarohatning tubiga yomon ta’sir qiladi.
Yong’indan kelib chiqadigan kuyishlar eng og’ir kuyishlar hisoblanadi. 
Jabrlanuvining kiyim-kechagi yonishi oqibatida jarohatning tarqalishi va 
ichkarigacha o’tib ketishi kuchayadi. Bolalar va qariyalarda yong’in oqibatida 
tarqalgan kuyishlar bir muncha og’ir kechadi.
Kuyishda birinchi tibbiy yordam ko’rsatishda bemorni shifoxonada 
yuborishdan avval, uning hayotiga xavf soluvchi patologik holatlarni bilish
(kuyish natijasida shok holati, nafas organlarining shikastlanishi, yonuvchi zaxarli 
moddalar bilan zaharlanishlar, mexanik shikastlanish hayot faoliyatining buzilishi) 
va agar lozim bo’lsa reanimatsiya va davo tadbirlarini qo’llash (yurakni yopiq 
massaj qilish, sun’iy nafas oldirish) lozim. Kuygan joyga biror bir dori-
darmonlarni qo’yish ruxsat etilmaydi, ayniqsa, maz’ va yog’simon moddalar 
surtish aslo mumkin emas. 
Bemorni shifoxonaga olib borish bir muncha ko’proq vaqtni talab etsa unga 
og’riq koldiradigan dorilar (primedol, aminalon, morfin eritmalari, anal’gin va 
dimedrol) beriladi. Iloji bo’lsa bularni venaga yuborish kerak, chunki shok holati 
sodir bo’lganda bu moddalarning teri ostidan va mushakdan so’rilishi sekin o’tadi. 
Shu bilan birga bemorga issiq choy va kofe, ozroq miqdorda alkogol ichirish 
hamda ishqorli mineral suv (500-1000 ml) yoki quyidagi suyuqliklarni berish 
zarur:

---

52 
1) gidrokarbonat natriy (ichimlik sodasi) – 4g, natriy xlorid (osh tuzi) – 5,5 
g bir litr suvga;
2) 0,5% xlorid natriy eritmasi, 0,15% ichimlik sodasi; 
3) bir litr choyga bir qoshiq osh tuzi va 2-3 choy qoshiq soda qo’shiladi. 
Kuygan kishiga ushbu eritmalardan istalgancha berish mumkin, faqat bu 
albatta ishqorli ta’sir etishi va unda elektrolitlar bo’lishi muhimdir.