Oъзбекистон республикаси соглiqни саqлаш вазирлиги тошкент тиббиёт akademiyasi фарgъона филиали


Куриш аъзоси ёки куриш анализатори


Download 420 Kb.
bet25/31
Sana09.04.2023
Hajmi420 Kb.
#1343475
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   31
Bog'liq
Ан.маъ.5 кит.

Куриш аъзоси ёки куриш анализатори.
Ёруглик нури барча хайвонлар организмига китикловчи таъсир курсатиши туфайли, хайвонлар ана шу нур таъсирини сезувчи фоторецепторларни келиб чикишига сабаб булган.
Нурни сезишнинг энг элементар шакли бир хужайрали жониворларда хам содда холда мавжуд. Масалан, амёбалар нур таъсирида уз харакатини сездирса, туфелкалар аксинча тезлаштиради. Тилла курти овкатланиши учун тут шохлари оркали юзарокка, яъни ёруглик томонга харакат килади ва барг еб туйгандан сунг кайтиб уз жойига келади.
Хашоратларда асосий ролни хидлов анализаторлари уйнайди, аммо ёввойи пашша ва ниначиларда фоторецепторлар бошка рецепторларга караганда устунлик килади.
Умурткали хайвонлар хаёт фаолиятида ёругликнинг ахамияти жуда катта. Сувнинг юза кисмида хаёт кечрувчи баликлар уз улжажаларини тутиб олиш учун куриш анализаторларидан фойдаланишади. Сувнинг чукур ерларида яшайдиган баъзи хайвонлар уз рангларини ана шу сув туби рангига мослаштириб яшайди. Бундай хайвонлар бошка ерга бориб колсалар бир неча соат ичидаёк уз рангларини узгартириб оладилар.
Маълумки, куриш анализаторининг периферик учидаги нейронлар, таёкча ва колбача холида тузилган булиб, таёкчалар коронгида колбачалар эса ёругликда куриш вазифасини бажаради. Шунинг учун хам, кечаси овга чикадиган хайвонларда таёкчалар кундузи овловчи хайвонларда эса колбачалар купрок булади. кушларда куриш анализаторининг ахамияти алохида урин тутади. Уларнинг кузи уткир булади. Кушлар узокдан хам якиндан хам яхши кураверади. Одамдан бошка умурткали хайвонларда хатто приматларда хам ранг ажратиш кобиляти такомил этмаган деган фикр фанда узок вакт хукм суриб келди (аммо баъзи олимлар бу фикрга танкидий карайдилар) масалан, В.К.Шепелева итда ранг ажраиш кобиляти бор деб хисоблайди.
Куриш аъзоси онтогенези.
Кузни тузилиши мураккаб булиб, турли кисмлари турлича манбаладан такомил этади. Чунончи, кузнинг муним кавати - тур парда (retina), иккинчи мия пуфагидан, кузга нур утказувчи ва нурни синдурувчи линза куз гавхарини копловчи эктодермадан кузга шакл берувчи шишасимон тана ва склера кон томир каватлари мезинхимадан тараккий этади.
Куз соккаси эмбрионда жуда барвакт тараккий эта бошлайди. Эмбрион такомилини учинчи хафталари охирларида (мия такомилининг уч пуфакли даврида) олдинги мия пуфаги остки ярмининг (кейинчалик dienciphalon га айланади) латерал девори икки ён томонга буртиб чикиб, иккита куз пуфакчаларини хосил килади. Куз пуфакчалари туртинчи хафта охиригача оёклар ёрдамида олдинги мия пуфаги бушлиги билан туташиб туради.
Беш хафталик эмбрионда куз пуфакчасининг юмалок юзаси ичкарига ботиб киради ва куш каватли куз кадахи хосил булади, бунга инвагинация дейилади. Куз кадахининг ички кавати селгусида кузнинг тур каватига айлаанди. Куз пуфагини мия пуфаги билан боглаб турувчи оёкча нервига айланади.
Инвагинация хосил булиши билан бир вактда (бешинчи хафта бошларида) куз кадахининг огзи караган томондаги эктодерма калинлашади ва куз гавхарининг куртаги хосил булади. Куз гавхарининг такомил этишда унинг олдинги ва орка деворлари хамда ичидаги бушлик тавофут килинади. Эмбрионнинг еттинчи хафталарида олдинги ва орка деворлар калинлашиб бир-бирига якинлашади. Натижада гавхар ичидаги бушлик кичрайиб, дастлаб ёрикка айланади, кейинчалик эса йуколиб кетади.
Гавхарнинг хосил килувчи толалар тобора зичлаша боради, натижада гавхар ядроси хосил булади. гавхар тобора катталашиб куз кадахи ичига ботиб киради ва куз кадахи четлари гавхар устидан олиб утиб кузни рангдор пардасини ва киприкли тана хосил килади. Кузнинг томирли пардаси куз пуфагини ураб турган мезехима тукимасининг ички ярмидан хосил булади. Томирли парда аввалига яхлит, куз корачигига утадиган тешиги кейинчалик хосил булади. Склера эса мезенхиманинг ташки ярмидан хосил булади. Эмбироннинг 8-чи хафтаси охирларида куз соккасининг бушлигини тулдириб турувчи шишасимон тана хисобига такомил эта бошлайди. Эмбрион 9-хафталик булганда ковоклар бир-бири билан туташиб, жипслашиб кетади. Ковоклар эмбрион 7-8 ойлик булганидагина кайта очилади. Баъзи хайвонлар кузи юмук бола тугади. Боласининг кузи тугилгандан кейин бир неча кун утгач очилади. Эмбрион такомилининг 2-хафтасида коньюктива эпителийсидан 6,10 ёки 12 та майда без куртаклари пайдо булади. бу куртаклар усиб, бир-бири билан бирлашади ва куз ёши безини хосил килади. Куз такомилининг дастлабки даврларида кузлар бир-биридан хийла йирокда жойлашган булади. Масалан, 6 хафталик эмбрион кузларидан фикран утказилган тугри чизик 1600 бурчак хосил килса, юз сохаси ва кузларнинг такомили натижасида кузлар бир-бирига секин-аста якинлашади.
Куз - oculus куз соккасидан - bulbus oculi, ковоклардан - palpebrae, кузни харакатга келтирувчи мускуллардан ва куз ёши аппаратидан ташкил топган.

Download 420 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling