Oъзбекистон республикаси соглiqни саqлаш вазирлиги тошкент тиббиёт akademiyasi фарgъона филиали


Download 420 Kb.
bet24/31
Sana09.04.2023
Hajmi420 Kb.
#1343475
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   31
Bog'liq
Ан.маъ.5 кит.

Чиганок - cochlea. Бу аъзо спиралга ухшаб 2.5-3 марта айланиб, тепада чукки - cupula cocilea хосил килиб, яъни чиганокка ухшаб тугайди. Шу сабабли у чиганок деб аталади. Лабиринт дахлизининг пастки кисмидан бошланган чиганок оваллари ичкарига бурилади. Сунг юкори томонга йуналади. Айланиш уки modeolis атрофида хосил булади. Шунинг учун хам остки биринчи айланаси катта (катта айланаси 6 мм, иккинчи айланиш 4 мм ва учинчи айланаси 2 мм) диаметрга эга булгандан чиганок эзилган конус шаклига эга.
Чиганок - modiolus дан чиганок бушлиги ичига спирал суяк пластинкаси - lamina spiralis ossea чикади. Бу пластинка чиганок бушлигини иккига: дахлизга олиб кирувчи дахлиз нарвони - scala ucstibuli ва чиганок тешиги оркали ногора бушлигига олиб кирувчи нарвон - scala tympani га булиб юборади. Спирал суяк пластинкаси билан modiolis canalis spiralis modicali орасида жойлашган. Ана шу каналда ganglion spiralis хам бор. G. Spirale дан чикувчи n. cochlearis нинг периферик учлари суякдан иборат спиарл пластинкадаги майда каналчалар оркали утиб кортий аъзосига бориб тухтайди.
Scala tympani тешиги якинида майда тешикчалар булиб, бу тешикчалар чиганок кисмидан маълумки, чиганок сув йулининг ташки тешиги - apertura externa canaliculus cochlae чакка суяги пирамидасимон усигининг остки юзасида жойлашган. Парда лабиринти - labirinthus membranaceus. Парда лабиринти девори кушувчи тукима парддан тузилган бушлик ва канллардан иборат: у суяк лабиринтининг ичида ана шу лабиринт шаклини кайтариб, бушлигини куш кават килиб ётади. лабиринт ичида лимфа суюклиги окиб юради. Парда лабиринти ичидаги суюклик эндолимфа парда лабиринти билан суяк лабиринти ичидаги суюклик перилимфа дейилади. Суяк лабиринти билан парда лабиринти орасидаги бушлик перилимфа бушлиги - spatium perilymphaticus деб аталади.
Парда лабиринти ички кулок дахлизи сохасида иккита бушлик: бачадонга - utriculus ва sonroisacculus ларни хосил килади. Копча чузикрок булиб, дахлизнинг медиал деворида чиганок томонга караб жойлашган. Шунинг учун хам utriculus ичида 5 та пардадан иборат ярим халкасимон каналлар очиладиган тешиклар ва битта saceulus га туташган ductus utriculosaccularis бор. Бу йул оркали utriculus билан sacculus алока килиб туради.
Sacoulus бушлиги парддан иборат чиганок бушлиги (ductus endolymphaticus) билан ductus reuniens оркали алокадордир.
Пардадан тузилган ярим халкасимон каналлар шаклан суяк ярим халкасимон каналларга ухшаса хам, улардан 3 марта тор (диаметри 0,5 мм) дир. Ярим халкасимон канал оёкларининг кенгайиб, ампула хосил килган ерларида пардадан иборат ярим халкасимон каналлар ампула хосил килади. Пардадан иборат ампулаларнинг ички юзаларида ампула кирраси - crista ampularis булиб, бу кирралар сохасидан мувозанат нервининг охирлари бошланади.
Умуман ярим халкасимон каналлар мувозаант аъзосидир. Халкаларнинг ампула кисмининг ички юзасида ясси эпителий билан копланган булиб, бачадонга ва копчаларнинг ички томонида ок доглар хосил килади. Ок доглар юзаси шилликсимон модда билан копланган майда микроспик охак заррачалари - oтолит лар ёки стотолитлардан иборат.
Пардадан иборат чиганок суяк чиганогининг 1/4 кисмини ташкил килиб, бошланишда боши берк (тутам) булади. бунга caecum vesti bularae - парда чиганок дейилади. суяк чиганок йулини кайтаради, яъни икки ярим айлана хосил килади ва боши берк холда чиганок чуккисида caecum cupulare ни хосил килиб тамом булади. Юкорида айтиб утганимиздек, парда лабиринт ичида эндолимфа, суяк суяк лабиринт ичида эса перилимфа бир-биридан алохида холда окади.
Чиганок сохасида эса эндолимфа дахлиз ва чиганок нарвонлари орасида булади. Дахлиз нарвони дахлиздан бошланади ва парда чиганогининг учига борганда ногора нарвони - scala tympani га куйилади. Куйиладиган ери helicortema номи билан аталади.
Жойлашишига кура, пардадан тузилган лабиринтнинг энг олдинги кисми, чиганок йули - ductus cochlearis, суяк чиганоги ичида булиб, ичида эшитув аъзоси жойлашган.
Ductus cochlearis суякдан иборат canalis cochlearis ичида унинг ва шаклини кайтариб айланар экан, ductus cochlaris нинг ёпик учи суяк спиралнинг каналининг учига етиб бормасдан томом булади.
Ductus cochlearis ни кундалангига кесиб карасак, унинг учбурчак шаклида эканлигини курамиз. Суяк спирал канал ичидаги парда спирал канал бир-бирига айланр экан, парда чиганокларининг ташки девори суяк каналининг ташки деворига бориб кушилиб кетгани учун, парда чиганок остки томонда суяк спирал каналга тегиб ётади: бинобарин ductus cochlearis остки томондан scala tympani, юкориги томондан эса scala vestibuli лар билан чегараланади.
Учбурчак шаклига эга булган чиганок каналининг юкори (дахлиз нарвонга караган) томони - paries vestibularis ductus cochlearis билан, остки томони асосий пластинка - membrana basillaris билан чегараланган булиб, бу девор багрида эшитув аппарати - Кортий аъзоси жойлашган. Lamina basillaris да бир неча имнг фиброз толалар тортилган булиб, булар тельмгольц назариясига биноан турли хил товушларни турлича резинанслаш вазифасини бажаради. Торлар устида Кортий аъзосининг эпителиал хужайралари жойлашган булиб, улар орасида эшитиш хужайралари бор.
Эшитиш аъзоси - кулокнинг тузилиши билан танишиб булганимиздан сунг товуш утказиш ва эшитиш кандай руй бериши хакида хозирги замон тушунчасини сузлаб бермокчимиз. Юкоридагилардан маълум булдики, кулокни функционал жихатдан асосан икки кисмга булиш мумкин.

  1. Кулокни товуш утказувчи кисми, бунга ташки ва урта кулок киради.

  2. Товушни кабул килиш кисми, бунга чиганок ичидаги кортий аъзоси киради.

Хаводаги товуш тулкинлари кулок супрасига урилиб, ташки эшитиш йули оркали ногора пардага бориб етади ва пардани тебратади.
Ногора парда бу тебранишларни эшитиш суяклари занжирига утказади. Аввал болгача, сунгра сандонча, нихоят узангича тебранади. Эшитиш суякларининг тебраниши шу суяклар орасидаги бойламлар ва m. stapedis таъминлаб туради, ногора пардани кучли ёк кучсиз тебраниши шу пардани тарангловчи мускул - m. tensor tympani нинг кискаришига боглик булади.
Узангича тебранар экан, унинг асоси овал тешикни коплаб турувчи пардага туташганлиги сабабли эшитиш суякларида юзага келган тебраниш ана шу парда оркали scala vestibulis га утади ва шу ердаги перилимфани тебратади.
Перилимфа тебраниш helicortema оркали scala tympani га утади ва дахлиз томонга кайтиб келиб, membrana tympani secundaria ни тебратади. Перилимфанинг тебраниши Рейснер пардаси оркали эндолимфага утади. Натижада хаводаги товуш тулкин эндолимфа суюклигини тебратади. Эндолимфа тебраниши Кортий аъзосининг эшитиш торларига урилади, бу ерда эса эшитиш анализаторларининг периферик учи жойлашган. Эшитиш анализаторларининг периферик учида кабул килинган таъсурот товушни утказув нерв йули оркали марказий нерв системасига, токи эшитиш марказининг мия пустлогидаги хужайраларига кадар боради.
Эшитишни утказувчи йулининг биринчи нейрони ganglion gfirale сохасидан бошланиб, унинг марказий учи n. cochlearis таркибида узунчок миянинг ромбсимон чукурчаси сохасида жойлашган nucleus ventralis да тамом булади. Ана шу ядролардан бошланган иккинчи нейрон аксонлари юкоридаги олива сохасида карама-карши томондан келаётган худди шундай толалар билан кесишиб, латерал ковузлок - lemniscus lateralis таркибига кушилади. Эшитув йулининг дорсал ядросидан келаётган толалар fossa rhomboidea да stria acustica чизикларини хосил килиб, Варомий купригига киради ва у ерда трапециясимон тана толлари билан биргаликда карама-карши томоннинг латерал ковузлоги таркибига кушилиб кетади.
Lemniscus lateralis таркибидаги эшитиш йули толалари турт думбокнинг остки думбокчаларида ва corpus geniculatum mediale да жойлашган учинчи нейрон хужайраларида тугайди. Турт думбокнинг остки думбокчаларидан ва corpus geniculatum mediale дан бошланган учинчи нейрон аксонлари ички капсула таркибида эшитув йулининг мия пустлогидаги маркази - gyrus temparalis superior да учрайди. Демак, эшитув анализаторининг марказий аксони миянинг юкори чакка эгатида жойлашган.
Одамнинг эшитиш анализатори узунлиги 16 дан 22000 Гц гача булган тулкинларни эшита олса, ёши 35 дан ошгач, 15000 Гц га камаяди, 50 ёшдан сунг 13000 Гц га тугри келади.
Одам эшитиш кобилятининг кучлилиги даражасига кура куп умурткали хайвонлардан оркада туради, масалан. Итлар, мушуклар 38000 Гц тулкин узунлигига эга булган товушларни хам эшитади. Олимларнинг текширувларига кура шу нарса маълум булдики, эшитиш анализаторининг уткирлиги сукунатда ошиб, шовкинда камаяр экан.
Ярим халкасимон каналлар мувозанатни саклаш вазифасини бажаради.
Мувозаант йули, биринчи нейроннинг периферик учи дахлз сохасидан бошланади ва n vestibularis таркибида парда лабиринтига йуналиб, у ердаги рецепторларда тугайди. Мувозанат йулининг марказий учи мувозаант нерви таркибида узунчок мияга боради. Унинг бир кисми узунчо миянинг дахлиз ядроларида тамом булиб, иккинчи нейронга уланса, бошка кисми узунчок мияда узилмасдан мияча ичидаги nucleus fastigi ядросигача давом этади. Шунинг учун хам мияча ичидаги nucleus fastigi мувозанат саклашда мухим урин тутадиган ядро хисобланади. Миячанинг чукки ядроси fibriae fastigio bulbaris ёрдамида узунчок мия n tractus vestibulospina lis ёрдамида узунчок мия tractus vestibulo spinalis ёрдамида орка мия ва урта мия билан алокадордир. Эшитиш анализатори таъсирланганда склет ва куз мускулларида руй берадиган жавоб кискариш ана шу мускулларнинг мавжудлигидан дарак беради. мувозанат марказларининг кескин таъсирланиши организмнинг бутун холатига таъсир килади ва бош айланиш, кунгил айниш, хатто кайт килишга олиб келади. Шунинг учун мувозанат заиф одамлар самолёда, параходда юра олмайдилар. Вестибуляр ёки мувозанат анализаторларининг нормал ишлаши айникса, учувчилар. Космонавтлар, денгизчилар айникса, спорт билан шугулланувчилар учун бенихоя зарур.

Download 420 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling