Oʻzbekiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. Respublikaning shimoli-sharqida. 1938 yil 15 yanvda tashkil kilingan

Bir metrli tuproq qatlami uchun sho‘r yuvish mе’yorini V.R.Volobuev formulasidan foydalanib aniqlanadi:

м³/га.
bu yerda: h - sho‘r yuvish qatlami qalinligi, m. (topshiriq blankasidan olinadi)
- erkin tuz berish ko‘rsatkichi. (1-jadval)


1-jadval: - Erkin tuz berish ko‘rsatkichini aniqlash jadvali

Tuproqning mexanik tarkibi	Xlorli	Sulfat xlorli	Xlor Sulfatli	Sulfatli
Yengil qumoq	0,62	0,72	0,82	1,18
O‘rta qumoq	0,92	1,02	1,12	1,48
Og‘ir qumoq	1,22	1,32	1,42	1,78

S_D - tuproqdagi tuzlarning dastlabki miqdori %. (topshiriq blankasidan olinadi)
S_ч - tuproqdagi tuzlarning yo‘l qo‘yilgan chegaraviy miqdori, %
S_ч ning qiymatlari sulfatli va xlor sulfatli sho‘rlanishda xlor tuzlarining miqdori bo‘yicha, xlorli va sulfat-xlorli sho‘rlanishda esa tuproqdagi umumiy tuzlar miqdori (quruq qoldiq) bo‘yicha hisoblanadi. (2-jadval)


2-jadval: S_ч Tuproqdagi tuzlarning yo‘l qo‘yilgan chegaraviy miqdori

Sho‘rlanish turi	Tuzlarning yo‘l qo‘yilgan chegaraviy miqdori
	Quruq qoldiq	Xlor ioni	Sulfat ioni
Xlorli	0,3	0,01-0,03	0,02
Sulfat xlorli	0,3	0,01-0,03	0,04
Xlor Sulfatli	0,4	0,01-0,03	0,19
Sulfatli	1,0	0,01-0,03	0,82

Yotiq zovurlar chuqurligini aniqlash.
Yotiq zovurlarning chuqurligi quritish ma'yori, ikki zovur orasidagi ta'sir etuvchi bosim va zovurdagi suvning to’lish chuqurligi yig’indisidan iborat bo’lib, uning qiymati quyidagicha aniqlanadi:

t₃ = Н_қм + Н + h₀ =2,4+0,5+0,1=3 m.

bu erda: Н_қм - quritish meyori;
Н - ikki zovur orasidagi doimiy ta'sir etuvchi u tuproqning mehanik tarkibiga bog’liq bo’ladi; engil tuproqlar uchun Н=0,5 m, o’rta tuproqlar uchun Н=0,8 m, og’ir tuproqlar uchun Н=1м, qabul qilinadi. h₀ - zovurdagi suvning tushish chuqurligi: yopiq zovurlar uchun h₀ = 0,1m, ochiq zovurlar uchun h₀ = 0,1-0,15 m qabul qilinadi.


1-cizma: Sizot suvlar sathini gidrotexnik zovur yordamida pasaytirish

Yotiq zovurlararo masofani aniqlash.
Bir qatlamli bir tarkibli filtratsion sxema uchun yotiq zovurlararo masofani V.I.Shestakov formulasidan quyidagini aniqlash mumkin:

bu eda: L - filtratsion qarshilik qiymati, m.

bu yеrda: m₃ - zovurdagi hisobiy suv sathidan suv o’tkazmaydigan qatlamgacha masofa:
m₃ = m – Н_qm - Н=17-2,4-0,5=14,1 m
Н_qm - quritish meyori, m
Н- ikki zovur orasidagi doimiy ta'sir etuvchi bosim, m.
m - qatlam qalinligi, m (topshiriq blankasidan olinadi);

d =0,53·Р =0,53*1=0,53 m

d - zovur diametrining hisobiy o’lchami, m;
P – shag’al filtr konturi bo’yicha qo’llangan perimetr (Р=1m);

Т = m_c · к = 14,6*0,92=13,43 m²/kun

T -qatlamning suv o’tkazuvchanligi, м²/kun;

m_c = m – Н_qm=17-2,4= 14,6 m

m_c - suvli qatlam qalinligi, m;
к - gruntning suv o’tkazuvchanlik koeffitsienti, m/kun.
Зовур турини асослаш. Зовурларни режада жойлаштириш.

Зах қочириш майдонининг нишаблиги 0,005 ва ундан катта бўлганда бошқарувчи зах қочириш тармоғи ер усти ёки ер ости сувларининг асосий йўналишига нисбатан тик (кўндаланг схема) қилиб, зах қочириш майдонининг нишаблиги 0,005 дан кичик бўлганда эса нишаблик йўналиши (бўйлама схема) бўйича жойлаштирилади. Ётиқ йиғувчи зовурларни кўндаланг схемада қўллаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Суғориш майдонларида зовурларни режада жойлаштиришда қуйидаги талабларга риоя қилиш керак:

- Коллекторлар ёпиқ ва очиқ кўринишда лойҳаланиши мумкин, агар коллекторнинг сув сарфи катта бўлса, ёки унга тенг бўлса, суғориш сувларининг тушиши эхтимоли бўлса, улар очиқ кўринишда лойҳаланиш мақсадга мувофиқ бўлади;
- Зовур тармоқларининг режада жойлашиши суғориш майдонини ташкил этишга қишлоқ хўжалик экинларига ишлов беришда механизмларни қўллашга тўсиқлик қилмаслиги керак;
- Коллектор тармоқлари зах қочириш майдонининг энг паст жойларида тупроқнинг шўрланган ерларида суғориш массивлари ва далаларнинг қуйи чегараларида жойлаштириш;
- Суғориш даласидаги қувурлар унинг ичидаги суғориш тармоқларидаги бўйлама ва кўнгдаланг қилиб жойлаштирилиши мақсадга мувофиқ бўлади.
- Зовур тармоқлари доимий суғориш тармоқларининг ўртасида жойлаштирилади. Агар зовур тармоқлари жойлаштирилиш тармоғи йўналиши бўйича ва ёнма - ён жойлаштирилса, у ҳолда суғориш тармоғи сув исрофгарчилигига қарши махсус қоплама билан жиҳозланиши керак ёки зовур тармоғи фақат сув ўтказувчи (ёпиқ ҳолда ва зовур қувурлари тешиксиз кўринишда) қилиб лойҳаланади.
Суғориш тармоғи билан зовур тармоғи ўртасидаги энг яқин масофа (l) қуйидагича аниқланади: