O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
 
15.5-rasm. Daromadga bog‘liq narxlar differentsiatsiyasi 
Rasmdan ko‘rish mumkinki, monopol narx 
P
m
va undan yuqori bo‘lgan 
narxlarda tovar sotib olishga qurbi etmagan xaridorlar 
P
m
dan kichik bo‘lgan 
P
1
va 
P
2
narxlarda tovarni sotib olishi mumkin bo‘ladi va ma`lum iste’molchi ortiqchaligiga 
ega bo‘ladilar. 
Iste`mol hajmiga ko‘ra narxlar diversifikatsiyasi. Ba’zi bir tovarlarga 
bo‘lgan talab u tovarni ishlab chiqarish va sotish oshgan sari kamayib boradi. Bunday 
P
3
 
Q
3
 
S 
MC 
P
m
 
P
2
 
P
1
 
D 
MR 
Q 
Q
m
 
Q
1
 
Q
2
 
P 

---

207 
tovarga elektr energiyasi misol bo‘la oladi. Har bir iste’molchi bir oyda ma`lum 
miqdordagi (kilovatt/soat) elektroenergiyaga pul to‘lab, undan ortiqchasiga to‘lash 
qobiliyati pasayib boradi. 
Iste’molchi mablag‘i etmagani uchun eng kerakli miqdordagi (uyni minimal 
yoritish uchun, muzlatgich, televizor ishlashi uchun zarur bo‘lgan) elektroenergiyaga 
pul to‘laydi, lekin bu miqdordagi minimal elektroenergiyaning qimmati qushimcha 
olishi mumkin bo‘lgan elektroenergiya qiymatidan ancha yuqori bo‘ladi. Musbat 
masshtab samarasi bo‘lganda elektroenergiya ishlab chiqarish hajmining oshishi uni 
ishlab chiqarish uchun sarflanadigan o‘rtacha va chekli xarajatlarni kamayishiga olib 
keladi. Bunday holatda elektroenergiya narxini differentsiatsiya qilinishi maqsadga 
muvofiqdir. Ya`ni, har xil miqdorda iste`mol qilingan bir xil tovarga
(elektroenergiyaga) xar xil narx belgilash. Birinchi bosqichda ma`lum miqdorgacha 
iste`mol qilingan elektroenergiyaga alohida narx, ikkinchi bosqichda qo‘shimcha 
miqdordagi iste`mol qilingan elektroenergiyaga oldingi bosqichdagiga nisbatan 
kamroq narx belgilanadi. Ushbu vaziyat quyidagi 15.6-rasmda ifodalangan.