O‘zbеkiston rеspublikаsi

m = --------- = ----------- 
ΔA 1- MPC 
Demak iste’molga chegaralangan moyillik qancha katta bo‘lsa multiplikator 
samarasi ham shuncha yuqori bo‘ladi. 
Multiplikatorning matematik mohiyati cheksiz kamayib boruvchi geometrik 
progressiyani anglatadi, ya’ni m=1+b+b
1
+b
2
+b
3
+b
4
+…+b
n
, bu yerda b=MPC. 
Tenglikning ikki tomonini b ga ko‘paytiramiz: mb=b+b
2
+b
3
+b
4
+…+b
n+1
 
Endi birinchi tenglamadan ikkinchisini ayiramiz: 
m-mb=1-bn+1 , m(1-b) =1-bn+1 
Hisob kitob natijalarini quyidagicha tasvirlaymiz: 
m = (n+1) / (1-b) 
b kasr son va bn+1 nolga juda yaqin bo‘lgani uchun 
m = 1/ (1-b ) tenglik to‘g‘ri bo‘ladi
54
. 
Avtonom xarajlar multiplikatori miqdorining katta yoki kichikligi budjet soliq 
siyosati samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Davlat o‘z xarajatlarini oshirayotganda, 
yoki investitsiya xarajatlarini oshirish choralarini ko‘rayotganda, bu xarajatlar yalpi 
talabni qancha miqdorga oshirib yuborishi mumkinligini hisobga olishi zarur. 
25.5. Retsession va inflatsion uzilish 
Agarda ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y0) potensial (Y*) hajmidan kam 
bo‘lsa, yalpi talab samarasiz hisoblanadi. Ya’ni, AD=AS tenglikka erishilgan 
bo‘lsada, yalpi xarajatlar miqdori resurslarining to‘liq bandligi darajasini 
ta’minlamaydi. Yalpi talabning etishmasligi iqtisodiyotga depressiv ta’sir ko‘rsatadi. 
54
N. Gregory Mankiw. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 310 

---

324 
 
25.3-rasm. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o‘rtasidagi