O`zbеkiston rеspublikasi

So'lak bezlar. 3 juft (til osti, jag' osti, quloq oldi) bo'lib, so'lak tarkibida musin, 
ptialin uglevodlarni parchalaydi), lizosim ( mikroblarni eritadi) kabi moddalar bor. Bir 
sutkada katta odamda 1,6 l so'lak ajralib so'lakning 98,5-99,5% suv, qolgani shilimshiq 
moddadan iborat. So'lak ajratish markazi uzunchoq miya va katta yarim sharlarda 
joylashgan. 
Bola so’lak bezlaridan so’lak ajralishi 3-7 yoshlarda ko’p bo’ladi. So’lak 
tarkibidagi amilaza kraxmalni disoxoritlargacha parchalovchi fermentlarning aktivligi 
ham 2-7 yoshlarda eng yuqori bo’ladi. Bolaning quloq osti bezlari boshqa so'lak 
bezlariga nisbatiga ko'proq so'lak tarkibida oqsil miqdori oshib boradi,11-12 yoshda 
oziq moddalarga bir kecha-kunduzda 200sm
3
, ovqat yemaganda 400-600 sm
3
so'lak 
ajraladi. 
Xalqum (tomoq). Og’iz bushlig’ining davomi bo`lib, u shilliq va muskul 
qavatlaridan iborat. Uning uzunligi kattalarda 15 sm bo`lib, uch qismga – burun, og`iz 
va xiqildoqqa bo`linadi. Xalqumning vazifasi ovqatni ogiz bushligidan qizilungachga, 
havoni burun bushligidan xiqildoqqa o’tkazishdan iborat. biriktiruvchi to`qimadan 
iborat bo’lib, sеroz qavatdan tuzilgan. 
Qizilo’ngach. Qizilungach to’sh suyagining orqa qismida joylashgan bo’lib, 
uning uzunligi yangi tug’ilgan bolalarda 10-11 sm, bir yoshda 12 sm, 5 yoshda 16 sm, 
12 yoshda 18-19 sm, kattalarda 25-32 sm, diamеtri 2-3 yoshda 10 mm, 6 yoshda 12-14 
mm ga tеng. Qizilo’ngach dеvori ichki shilliq, o`rta muskull, tashqi seroz qavatlardan 
tashkil topgan. 
Me’da. Qorin bo’shlig’ining yuqori qismida, diyafragma ostida joylashgan. U 
to’rt qismdan; kirish, tub, tana va pilorik yoki chiqish qismidan iborat.
Bolaning yoshi ortishi bilan me'daning hajmi orta boradi. Yangi tug'ilgan bolada 
30-45 sm
3
, 1 yoshda 400-500 sm
3
, 2 yoshda 600-750 sm
3
, 6-7 yoshda 950-1100 sm
3
, 
11-12 yoshda 1500 sm
3
bo'lib, kattalarda 3000-3500 sm
3
, uzunligi 25-30 sm, eni 12-14 
sm ga teng. Vazni yangi tug’ilgan bolalarda -6,5g, 14-20 yoshda 127 g, 20 yoshdan 
so`ng 155 g. Me`da hajmi yosh bilan barobar 24 marta, gavda esa 20 marta 
kattalashadi. 
2 yoshgacha me'da noksimon, 7 yoshda kolbasimon shaklda bo'ladi. Yosh bola 
me'da shilliq qavati juda nozik bo'lib, ko'p kapillyar qon tomirlari bilan ta'minlangan. 
Me'da bezlari ishlab chiqaradigan ishlarning hazm qilish kuchi va kislotaliligi 
ancha past bo'ladi. Bu shira tarkibida ximozin, lipaza, pepsin,amilaza vaboshqa ko'plab 
fermentlar bo'lib, biroq ular juda kam miqdorda bo'ladi. 

---

78 
Bir yoshgacha sutdagi oqsillarga ta'sir etuvchi ximozin fermenti aktivligi yuqori 
bo'lib, yosh oshishi bilan lipaza fermenti aktivligi ortib boradi, me'da harakatlari 
o'zgaradi.
Me’daning ichki shilliq pardasi tagida mayda bezchalar bo’lib, ularning soni 
yangi tug`ilgan bolada 2 mln, 10 yoshda 17 mln, 15 yoshda 22 mln, kattalarda 35 mln 
ga еtadi. Ularda shira ishlab chiqaradi, lеkin bu fеrmеntlarning aktivligi kamroq bo`ladi. 
Shira tarkibida pepsin, lipaza fermentlari va xlorid kislota bo’lib, ular ovqat tarkibidagi 
oqsil, yog`’ va uglevodlarni parchalashda faoliyat ko’rsatadi.
Me’dada ovqat fizik va kimyoviy yo’l bilan parchalanib, hazm bo’lib, 12 barmoq 
ichakka o’tkaziladi. Me’dada aralash ovqatlar 3-4 soatda, yog`’li ovqatlar 5-6 soatda, 
suv, sut, non shirinliklar esa 2-3 soat saqlanadi. Aralash ovqatlar 3-4 soatda hazm 
bo’lganligi uchun har 4 soatda ovqatlanish tavsiya etiladi (uyqu bundan mustasno). 
Ovqatlangandan 20-30 minutdan so’ng me’da to’lqinsimon qisqarib ovqat me’da shirasi 
bilan aralashadi.