O„zbekiston respublikasi

Muhokama uchun savollar 
1. Nisbiy va absolyut yondashuvlar iqtisodiy ta‘limotlar tarixi fani-
ga qanday ta‘sir ko‗rsatgan?
2. Noortodoksal va ortodoksal iqtisodchilarning g‗oyalarini o‗rga-
nish nima sababdan muhim hisoblanadi?
3. Pozitiv, normativ va iqtisod san‘ati orasidagi farqni muhokama 
qiling. 
4. Iqtisodiy ta‘limotlar tarixini o‗rganishning qanday yaxshi taraflari 
mavjud? 
 

---

19 
 
 
II BOB. KLASSIK DAVRGACHA BO„LGAN QADIMGI 
IQTISODIY TA‟LIMOTLAR 
 
2.1. Qadimgi Sharqdagi iqtisodiy qarashlar 
 
Kishilik jamiyatining dastlabki davrlaridan boshlab xo‗jalik yuritish 
to‗g‗risida u yoki bu ko‗rinishdagi iqtisodiy fikrlar amal qilib kelgan. 
Lekin o‗sha paytdagi iqtisodiy fikrlar to‗g‗risidagi ma‘lumotlar bizning 
davrimizga yetib kelmagan. Chunki ularni avlodlardan avlodlarga, 
asrlardan asrlarga olib o‗tuvchi vosita – yozuv bo‗lmagan. Yozuv 
qachon paydo bo‗lgan? Yozuv bundan olti ming yil avval, miloddan 
to‗rt ming yil oldin, o‗sha davrning madaniyat o‗chog‗i hisoblangan 
Mesopotamiyada ijod qilindi. Qadimgi yunon tarixchilari hozirgi 
Iroqdagi Dajla va Frot daryolari oralig‗idagi joylarni «Mesopotamiya» 
deb atashgan. 
Bu yunoncha so‗z bo‗lib, «ikki daryo oralig‗i» ma‘nosini bildiradi. 
Dajla va Furot daryolari hozirgi Turkiya chegarasidan boshlanib, sharq 
tomon oqib Fors ko‗rfaziga quyiladi. Bu ikki daryo atrofidagi joylarning 
tuprog‗i unumdor, suvi ko‗p bo‗lib, qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishiga 
juda qo‗l kelar edi. 
Ko„hna Bobil iqtisodiy qarashlari. Qadimgi Sharqda ancha 
rivojlangan davlatlardan biri Bobil bo‗lgan. Unda 
xususiy mulkchilik va tovar-pul munosabatlari 
nisbatan tez rivojlana boshladi. Jamiyatdagi kishilar 
borgan sari ko‗proq tovar ayirboshlashga jalb 
qilingan. Ularning ba‘zilari sudxo‗rlar to‗riga ilinib, 
xonavayron bo‗ldi va qullarga aylandi. To‗la 
huquqli bo‗lmagan (qaram) kishilar qatlami ancha 
ko‗payib bordi. Harbiylar va soliq to‗lovchilardan 
ajralib qolishga olib keluvchi bunday jarayon davlatni zaiflashtirgan. 
Jamiyatdagi erkin kishilarni sudxo‗rlardan himoya qilish maqsadida 
(ularning mulkini himoya qilish, savdo, ijara va boshqa shartlarini 
qonuniy ravishda rasmiylashtirish) xususiy, huquqiy munosabatlarning 
davlat tomonidan tartibga solinishi zaruriyati kuchaydi. Davlat bu 
vazifalarni qonunchilik yo‗li bilan hal qilishga uringan. Bu borada 
iqtisodiy fikrlar nuqtayi nazaridan Eshnun Podshohi qonunlari (m.av. 
 

---

20