O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi

106
Philosophy and life / ¹ 4 (15) 2021
nazariy jihatdan sekulyarizatsiyani islomga zid jarayon sifatida baholadilar.
Ayrim musulmonlar ziyolilari sekulyarizatsiya jarayonining islom bilan qisman
murosa qilishi tarafdori bo'lib, u faqat siyosat va ilm-fan doirasida amal qilishi
lozim, deb hisoblaydilar. Uchinchi toifa vakillari islom ko'rsatmalarini barcha
insonlar bo'ysunishi shart bo'lgan nizom sifatida e'tirof etmaganlari bois,
musulmonlarni e'tiqod va diniy amaliyotlariga monelik ko'rsatmaydigan
sekulyarizatsiyani davlat va jamiyat ravnaqi yo'lidagi islohot sifatida to'la qo'llab-
quvvatlaydilar.
Ikkinchidan, musulmonlar tomonidan sekulyarizatsiyani islomga zid
jarayon sifatida talqin etilishining bir qancha ob'ektiv sabablari mavjud. XIX
– XX asrlarda ko'plab Sharq musulmon davlatlarining mustamlakaga aylanishi,
sekulyarizatsiya g'oyasi xristian jamiyatiga xos ekani, dastlabki sekulyarlashgan
davlatlar (Turkiya, Eron va SSSR tarkibidagi Respublikalar) siyosatini
mazkur jarayonning bosh mezoni bo'lgan vijdon erkinligiga mutlaqo rioya
etmasligi, G'arb madaniyatida kuzatilgan turli illatlarga sekulyarizatsiyani
bosh sabab sifatida ko'rsatilishi, shuningdek, ayrim diniy ulamolarning
sub'ektiv qarashlari dunyoviylik to'g'risida salbiy stereotiplar shakllanishini
keltirib chiqardi.
Uchinchidan, sekulyarizatsiya inson qadr-qimmatining tengligi va vijdon
erkinligidan iborat ikki muhim tamoyilga asoslanadi. Uni harakatga keltiruvchi
ikki mexanizmdan, birinchisi, davlatni diniy tashkilotdan ajratishni, ikkinchisi,
davlatning dinlarga nisbatan betarafligini ta'minlashda namoyon bo'ladi. Shu
nuqtai nazardan, sekulyar xarakterdagi davlat fuqarolarning vijdon erkinligini
himoya qiladi, inson huquqlari va qadr-qimmatini hurmat qilishga asoslangan
jamiyatning birdamligini ta'minlashga ko'maklashadi. Shunday bo'lsada,
sekulyarizatsiya jarayoni barcha jamiyatlarga xos emas. Demak, diniylikdan
dunyoviy jamiyatga o'tishning yagona evolyutsion harakati ham mavjud emas.
Binobarin, din to'liq ommaviy makonni egallashi ehtimoli ustuvor bo'lsada,
sekulyarizatsiya zamonaviy jamiyatda dominant fenomen bo'lib qoladi.
BIBLIOGRAFIYA
Mirziyoyev Sh. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng
oliy bahodir. – T: O'zbekiston, 2018.
Muhammad Rashod Abdulaziz. Asarul fikril mujtamail islamiy. – Qohira:
Darul muhandisiyn lil bahsil ilmiy vat tarjumati van nashr, 2010. (Arab
tilida).
Yusuf Qarzoviy. Al-Xululul mustavrida va kayfa janat ala ummatina. –Qohira:
maktabatu vahba.1971. (Arab tilida).
Bernard Lewis. The Political Language of Islam. – Chicago: University of
Chicago Press, 1988.

---