O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vaziriligi qo’qon davlat pedagogika instituti tabiiyot va geografiya fakulteti

Moddaning nomi 
l 
l
0
-l 
Rƒ 
Aromatik uglevodorodlar 
1 
Benzol
15.7 
2 
2 
2-metilnaftalin
13.6 
4.1 
3 
Fenantren 
11.5 
16.2 
4 
Difenil 
10.4 
7.3 
5 
Xrizen 
8.1 
9.6 
Tiofenlar
1 
Tiofen
15.2 
2.5 
2 
2-propil-3-metil-benztiofen 
7.8 
9.9 
3 
Dibenztiofen 
6.5 
11.2 
Sulьfidlar 

---

39 
1 
Dimetilsulьfid, Dibutilsulьfid 
15.9 
2.4 
Tiazollar
1 
2,4-dimetiltiazol, 2,5-dimetiltiazol 
11.2 
6.5 
2 
2-fenil-4-metiltiazol, 2-fenil-4,5-dimetil-tiazol 
7.6 
10.1 
3 
Benztiazol 
5.1 
12.6 
4 
2,4-difeniltiazol 
4.0 
13.7 
Piridinlar
1 
Piridin va uning alkilalmashgan xosilalari 
7.9 
9.8 
2 
2-benzilpiridin 
5.3 
12.4 
Xinolinlar
 
 
 
1 
2-metilxinolin, 8-metilxinolin, 2,4-dimetilxinolin,
4-metilxinolin 
6.6 
11.1 
2 
6-metilxinolin 
5.1 
12.6 
3 
Xinolin, izoxinolin 
4.3 
13.4 
4 
2-fenilxinolin 
3.2 
14.5 
120
100
80
60
40
20
140
160
180
а
б
в
г
финиш
старт
мм
1
2
3
4
5
7,8
6
3,6,7,8
4,5
1,2
9
3.4-rasm.Xinolinlar aralashmalarining ajralishi. 
Adsorbent Al
2
O+15% suv. Elyuent: n-geksan-metilen xlorid (10:1) (a):
Adsorbent Al
2
O+15% suv. Elyuent: n-geksan-dioksan(10:1) (b.v.g.). 
Namunalar tarkibi: 1-xinolin; 2-izoxinolin; 3-2-metilxinolin; 
4-4-metilxinolin; 5-6-metilxinolin; 6-8-metilxinolin;
7-2,4-dimetilxinolin; 8-2-metil-4-etilxinolin; 9-2-fenilxinolin. 

---

40 
Birinchi guruxga o’rinbosarlari azotga eng yaqin turgan xinolinlar kiradi. 
Ikkinchi guruxga esa azot atomi bilan bog’lanmagan uglerod atomida 
o’rinbosarlari bo’lgan alkilxinolinlar kiradi. Xinolin va izoxinolinning ajralish 
vaqti bir xil, shuning uchun ular uchinchi guruxga kiritiladi. Bu aralashmalarda 
ushlanish vaqti eng yuqori bo’lgan fenilxinolin oxirgi guruxga kiritildi.
Aralashma xolatida tadqiq etilgan barcha xinolinlarning ushlanish vaqti va 
ba’zi xromotografik parametrlari individual tartibda o’rganilib, xisoblangan 
natijalar jadvallarda (3.1, 3.2, 3.3, 3.4) jamlandi. 
Jadvallardagi 
ajralish 
darajalarining 
qiymatlariga 
asoslanib, 
bu 
komponentlarni bir-biridan ajratishga erishish mumkin, shuningdek keyingi 
tadqiqotlar uchun preparativ ajratib olish maqsadida foydalansa xam bo’ladi. 
Bundan tashqari erituvchining tabiatiga bog’liq xolda (turli erituvchilarni qo’llab), 
ularning o’rnini almashtirish individual xinolinlarni ajratib olishga zamin bo’ladi 
(masalan, 
metilen 
xloridni 
dioksanga 
almashtirish). 
Buni 
3.4.b-g 
xromotogrammalar tasdiqlaydi. 
3.1.4.3 Tiazollar analizi. 
Tiazollarni ajratish piridin va xinolinlarni ajratish kabi olib borildi. 
Analiz metillfenil almashgan tiazollar va benztiazol aralashmalari bilan olib 
borildi. 
2.5.-rasmda tiazollarning yupqa qatlam xromotogrammalari keltirilgan, ularning 
ajralishi erituvchining tabiatiga bog’liq xolda o’zgaradi. Geksanning 10%li metilen 
xlorid oqimida tiazollarning ajralishi aromatik xalqalarning ortib borish tartibida 
boradi. Aromatik moddalarni ajratishda bu ketma-ketlik yuqoridagi elyuent uchun 
xos xususiyatdir. 
Barcha analiz qilinayotgan tiazollar uchun asosiy xromotografik 
xarakteristkalar aniqlanib, 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, jadvallarga jamlandi. 

---

41 
а
б
финиш
старт
мм
1
2,3
4
5
2,3
4
1,5
3.5-rasm. 
Tiazollar aralashmalarning ajralishi: 
a) Adsorbent: Al
2
O
3
+15% suv, elyuent: n-geksan+10%(xajm) metilen xlorid.
b) Adsorbent: Al
2
O
3
+15% suv, elyuent: n-geksan+10%(xajm) dioksan.
Namunalar tarkibi: 
1- 2,4-dimetiltiazol; 2- 2-fenil-4-metiltiazol; 3- 2-fenil-4,5-dimetiltiazol; 4- 2,4-
difeniltiazol; 5-benztiazol 
3.3-jadval 
Aromatik uglevodrodlar va geteroorganik birikmalarning ushlanish vaqti. 
Adsorbent alyuminiy oksid +15% suv elyuent geksan+10% xajm metilen xlorid.